Sjómannadagsblaðið - 01.06.1989, Síða 36

34
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
okkur svo mikið um lífríkið í sjónum
að það má leiða að því getum að
gengið hafi verið svo á stofnana með-
fram norðurströnd Frakklands, að
um fiskiþurrð hafi verið að ræða.
Hver sem skýringin kann að verða í
sagnfræðinni er það víst, að þegar
fram liðu stundir varð útgerð á miðin
umhverfis þessar tvær eyjar í Norð-
urhöfum meginuppistaða atvinnu-
veganna á norðurströnd Frakklands,
frá Normandí til Bretagne. Af ýms-
um frásögnum má ráða að sjó-
mennska við íslandsstrendur var
orðin markviss atvinnuvegur um
miðja 16. öld. Með árunum efldist
hún jafnt og þétt og náði hámarki á
síðari hluta aldarinnar sem leið. Um
1880 voru hvorki meira né minna en
um fimm þúsund franskir sjómenn
árvissir gestir í fjörðunum fyrir aust-
an og vestan að afla sér vatns og
vista. Það gefur auga leið að iðnaður
blómstraði umhverfis svo mikla út-
gerð. Skútur þurfti að smíða, rifa
segl, sníða og sauma fatnað og útbúa
matarbirgðir sem lengi áttu að end-
ast. Allt skapaði þetta atvinnu ótal
manna í heimalandinu, sem aldrei
upplifðu þá ögrun að sigla á ís-
landsmið, en vissu þó af návist
þeirra.
Siglingasaga Frakka til Islands er
látlaus harmsaga einstaklinga. Það
er saga sjóslysa, sjúkdóma, vosbúðar
og hörmunga, en jafnframt saga mik-
illar karlmennsku og æðruleysis, líkt
og saga allra þeirra sem sóttu sjóinn
frá íslandi. Saga íslenzka sjómanns-
ins er þó nokkuð á aðra lund, því þótt
hafið umhverfis landið hafi í aldraðir
heimt marga landa okkar í greip sér
og vosbúð einatt verið mikil, þurftu
íslenzkir sjómenn aldrei að dvelja
víðsfjarri átthögum sínum 7 mánuði
ársins til þess að sjá fjölskyldu sinni
farborða. Frönsku sjómennirnir
lögðu í haf á seglskútum með 20-24
manna áhöfn í byrjun febrúar í áttina
til íslands, þar sem allra veðra er
von. Þeir fylgdu þorskinum á göngu
hans á úthafinu frá Vestmannaeyjum
og norður fyrir land. Flotinn skiptist í
tvennt; - annar hluti sigldi austur
fyrir land, og hinn á vesturmið. Sjó-
mennirnir stóðu á dekki við þrot-
lausa vinnu á 12 tíma vöktum fram í
miðjan ágúst og komu aldrei inn á
firði, nema brýn nauðsyn krefði, -
samkvæmt tilskipan útgerðarmanna
og franskra yfirvalda. Tveir menn
voru um koju, að fleygja sér í til
skiptis, sjóblautir og örmagna, og
urðu þá oft að tvímenna með fársjúk-
um félaga, sem ekki gat staðið í fæt-
urna og gengið til vinnu. Hreinlætis-
aðstaða var engin og alls kyns smit-
sjúkdómar, svo sem taugaveiki, með
þeim kvöðum sem henni fylgja, dag-
leg reynsla. Til þess að menn mættu
standa af sér líkamlegt og andlegt
álag var áfengi einatt úthlutað svo
ríkulega, að áfengissýki bættist ofan
á annað böl. Engu að síður voru þeir
oftast í meirihluta sem héldu lífi og
snéru heirn, með þau örlög í farangri
sínum að leggja á djúpið á ný að
nokkrum mánuðum liðnum.
Hver má hafa verið orsök þess að
til svo mikils var að vinna? A liðnum
öldum var mikið spurt eftir fiski í
Evrópu, ekki síður en nú, en fors-
endur þó ólíkar. Kaþólsk trú hélt þá
enn við þann sið að fiskur skyldi vera
á borðum á föstudögum. Auk venju-
legs markaðs áttu Frakkar og fleiri
þjóðir fyrir stórum herjum að sjá, þar
sem fylgja varð settum reglum um
fiskmeti einu sinni í viku. Markaðs-
óskir voru því mun eindregnari en nú
tíðkast. Útgerðarmenn og sjómenn
fóru fyrir vikið snemma að sérhæfa
sig í verkun á þorski af íslandsmiðum
fyrir hinar ýmsu stéttir þjóðfélag-
anna. Þorskurinn var útbúinn til sölu
í tveim gæðaflokkum. Þessir flokkar
voru háðir gæðum saltsins, sem átti
að varðveita fiskinn um langan veg, -
og að sjálfsögðu hæfni þess sem bar
þá ábyrgð að salta hann rétt. Á
markaðstorgum víða í Evrópu eign-
aðist „sá guli“ af íslandsmiðum
þannig virðingarheitið „hvíti þorsk-
urinn“ („La Morue Blanche“), enda
hjúpaður í snjakahvítt og dýrt salt frá
eyjunni Ibiza í Miðjarðarhafi. Hvíti
þorskurinn átti greiða leið á borð
höfðingja, efnamanna og tiginborins
fólks og þótti mikið ljúfmeti. Á borð-
um hermanna og alþýðu var aftur á
móti óæðri tegund, „bleiki þorskur-
inn“ svonefndi („La Morue Rose“).
Hann og þeir sem hann tilreiddu
urðu að sætta sig við mun lakari varð-
veizlulögmál, í ódýru salti frá Port-
úgal. í námunum þar sem það er
unnið, slær á saltið bleikri slikju.
Þegar á markaðinn kom, var „bleiki
þorskurinn“ móbrúnn og doppóttur,
síðri að gæðum, en í vefi örlaganna
nærri litbrigðum sínum í sjónum.
Gamlir íslenzkir sjómenn, sem lengi
hafa manna bezt vitað að lífið er salt-
fiskur, muna vel þetta ódýra, blakka
salt, frá þeim árum að Islendingar
létu sig hafa það fremur en ekkert.
Þeir minnast þá jafnan tímanna
tvennra.
Á öllum þeim stöðum sem franskir
sjómenn komu í land á íslandi eru til
af þeim sögur. Minnismerki þeirra,
grafreitina, má finna fyrir austan,
vestan og sunnan. Langar og litríkar
sögur um þá lifa í minni manna.
Aldrei hef ég heyrt neikvætt orð um
franska sjómenn sem hér stigu á land
í íslenzkum munni. Þeir komu lands-
mönnum stundum sérkennilega fyrir
sjónir þar sem þeir sáust hlaupa upp
fjallshlíðar að tína upp í sig fíflablöð,
skarfakál og blóðberg. Eins og dýr
merkurinnar vissu þessir menn af
eðlisávísun hvar átti að bera niður til
að sigrast á vítamínskorti og skyr-
bjúg. Þeir voru oft glaðklakkalegir
og gerðu að gamni sínu þegar þeir
hittu settlegt fólk, sem hafði haft
báða fætur á jörðu meðan þeir, í ann-
arlegri birtu norðursins, höfðu vik-
um og jafnvel mánuðum saman haft
ótrygga ölduna undir fótum. Þar sér
hver sjálfan sig, að maður er manns
gaman, ekki sízt eftir langar einveru-
stundir. Öllum ber saman um að þeir
hafi verið einstaklega barngóðir og
aldrei sett sig úr færi um að víkja
góðu að ungviðinu, m.a. pompóla-
brauði, sem þeir drógu ylvolgt undan
peysunni sinni. Það mun hafa verið
svo ljúffengt, að þeir sem seinna hafa
fengið að njóta gómsætustu rétta nú-
tímans hafa aldrei bragðað annað
eins. Það sætir því nokkurri furðu, að
það skyldi síast inn í íslenzka rauð-
kolla að Fransmenn sæktust eftir
þeim til beitu. Skyldi ekki grýta hins
óþekkta hafa komizt þar á kreik með
öðrum þjóðsögum í landinu? Víst er
að þeir, sem komu ár eftir ár stofn-
uðu hér til ævivináttu. Margir íslend-
ingar lærðu lýtalausa frönsku vegna