Eimreiðin - 01.07.1958, Blaðsíða 102
234
EIMREIÐIN
yfirborðskennda tímabils blaðamælginnar, — þó ekki svo að
skilja, að það sé aðeins óskamynd, sem hann málar upp okk-
ur til fyrirmyndar, miklu fremur verður það greinilegt, að
þessi veröld andans er aðeins annar póll heimsins, hinn er
veröld staðreyndanna. Andinn getur aðeins rækt hlutverk sitt,
ef hann læsir ekki að sér dyrum í sjálfsánægju, heldur vinnur
sitt verk í veröld veruleikans. Leiðin, sem Hesse vísar, er sú,
að andinn skuli gegnsýra allt líf.
í þessum skáldsögum koma fram þau sérkenni í nútíma-
bókmenntum okkar, sem við finnum æ ofan í æ hjá yngri höf-
undum. Landamæramúr hins sýnilega veruleika, sem er
hættur að endurspegla lífstilfinningu okkar, eins og hún
er í dag, hefur verið niður brotinn og það óraunveru-
lega: draumur, vitrun, forsaga — allt þetta hefur verið tek-
ið með; hinar föstu markalínur rúms og tíma leysast upp-
Þetta þýðir engan veginn það, að raunveruleikaheimurinn sé
ekki skilinn og skýrður af nákvæmni, heldur er hið raunveru-
lega og hið óraunverulega engar mótsetningar lengur, en
blandast æ saman. Þetta opnar útsýn til hins óskynjanlega. Hin
tímabundnu úrlausnarefni, sem að höndum ber, hefjast inn á
svið ótímabundinnar verðandi. Vegna þess að í skipulagslaus-
um raunveruleikanum er ekki lengur hægt að skynja neina
einingu né finna nokkra æðri meiningu, verður skáldið, sem
ætlar sér að gera eininguna sýnilega, að skapa og skipuleggj3
heiminn upp á nýtt, eftir því sem hæfileikar þess endast til*
Út frá þessu vex einnig tilhneigingin til hugrænnar sköpun-
ar. Hún lýsir sér í vissu dálæti á „utopiu“ (tilbúinni ver-
öld), en í henni reisir hugmyndaflugið þó enga óskaveröld,
heldur dregur það upp ýkta mynd af þeim veruleika, sem við
lifum í, eða rekur til enda einhvern þátt úr honum, svo að
eðli hans komi skýrt í ljós. Hún birtist einnig í löngum
fræðilegum greinum, sem felldar eru inn í skáldverkið, 1
síendurteknum hugleiðingum, þar sem höfundurinn sjálfui
þýðir til dæmis þær staðreyndir eða táknmyndir, sem hann
hefur notað. Frásögnin má sín því minna en áður. Nu-
tíma skáldsagnahöfundur vill alls ekki lengur vera sagna-
þulur, heldur túlkur sögunnar, sem í senn er spyrjandinn og
sá sem spurður er. Nútímaskáldskapur verður þannig oft eins