Tímarit lögfræðinga - 01.12.1998, Blaðsíða 31

Ólíkum hugmyndum hefur einnig verið varpað fram um ritunartíma Staðar-
hólsbókar og hefur verið nefnt tímabilið allt frá miðri 13. öld til loka 14. aldar.
Flestir eru þó á því máli að bókin sé rituð á tímabilinu 1250-1280.11 Annars hafa
ýmsir viljað afmarka ritunartíma Staðarhólsbókar nánar og þá beint athygli
sinni að því að texti Járnsíðu, lögbókarinnar sem samþykkt var 1271-1273, er
skráður í bókina í framhaldi af texta Grágásar.
Jón Sigurðsson taldi auðsætt að Staðarhólsbók gæti ekki verið eldri en frá
árinu 1271 þar sem hún geymdi texta Járnsíðu. Ekki væri þó líklegt að menn
hefðu ráðizt í að rita svo ágætt og vandað handrit af Kristinrétti, Grágás og Járn-
síðu eftir að öll þessi lög voru úr gildi gengin og Kristinréttur Árna biskups og
Jónsbók komin í staðinn nema svo aðeins að hin nýju lög hefðu verið látin
fylgja með.12 Því taldi Jón að handritið væri ekki yngra en frá 1280. Líklegasti
ritunartíminn væri á árunum 1271-1280. Hér gekk hann að því vísu að handritið
væri allt ritað með sömu hendi og í einni lotu þótt ekki segi hann það berum
orðum.
Norski sagnfræðingurinn P.A. Munch, sem reyndar var lögfræðingur að
mennt, taldi auðsætt að Staðarhólsbók væri rituð milli 1271 og 1273 og Grágás-
artextinn væri skrifaður með sömu hendi og Járnsíða.13
I inngangi sínum að útgáfu Staðarhólsbókar 1879 gerði Vilhjálmur Finsen
nokkra grein fyrir rithöndum Staðarhólsbókar. Niðurstaða hans er sú að einn
maður hafi skrifað meginhluta Grágásartextans og auðkennir Vilhjálmur hann
með bókstafnum A. Hluti textans, síða 139-73 í handritinu14 sé með annarri
hendi sem Vilhjálmur auðkennir með bókstafnum B. Þá séu átta rithendur á víð
og dreif í A-textanum. Þær eru auðkenndar eru með bókstöfunum C-K, að und-
anskildum bókstafnum J.15
Þá sýndi Vilhjálmur Finsen fram á að Járnsíða væri skrifuð með annarri
hendi en texti Grágásar og engin ástæða til að gera ráð fyrir að þeir hefðu verið
skráðir samtímis. Ef til vill sé það tilviljun ein að þeir séu festir á eina bók, svo
sem að ein og hálf síða hafi verið auð þegar Grágásartexta var lokið og efnið að
auki skylt. Þá mæli það gegn því að textamir séu skrifaðir samtímis að tíu rit-
hendur séu á Grágásartextanum þótt átta þeirra séu einungis á fáeinum línum,
en enga þeirra sé að finna í Járnsíðu. Niðurstaða Vilhjálms Finsens er sú að texti
Járnsíðu sé festur á skinn á árunum 1275-1280, en texti Grágásar um 1260.
Telja verði að Grágásartextinn sé skráður fyrir 1262 og megi hafa það til marks
að hann beri þess engin merki að ný löggjöf sé í vændum eða ný stjórnskipan
sé að leysa hina eldri af hólmi. Eðlilegt væri að Gamli sáttmáli væri skráður í
handritið ef það hefði verið skrifað eftir gerð hans. Það styðji einnig ritunartíma
11 Ólafur Lárusson: Yfirlit yfir íslenzka réttarsögu, bls. 61. Sami: „Grágás", bls. 126. Stefán
Karlsson: „Kringum Kringlu", bls. 20. Grágás (1992). „Inngangur“, bls. xii og xv-xvi.
12 Jón Sigurðsson: ísl.fornbrs. I, bls. 87.
13 P.A. Munch: Det norske folks historie IV 1, bls. 627-28, nmgr. 2.
14 Textinn er prentaður í Crágás II, bls. 408-506
15 Vilhjálmur Finsen: „Forerindring". Grágás II, bls. V-VII.
283