Tímarit lögfræðinga - 01.12.1998, Page 39

alla hluti þá sem til veraldar heyra og konungdómsins sem honum sýndist bezt
bera. Þá var lögtekið að Frostuþing skyldi jafnan vera um Bótólfsmessu skeið.44
Samkvæmt þessu fékk Magnús konungur ekki heimild til að breyta neinu um
kristinn rétt á Frostuþingi 1269. Ekki þarf að efa að andstaðan hefur komið frá
Jóni rauða erkibiskupi sem gat ekki samþykkt að konungur skæri úr um álita-
mál sem lutu að kirkjurétti. Kunnugt er um afstöðu Jóns úr öðrum heimildum:
Kirkjan á að vera frjáls og óháð veraldarvaldinu.
Ekki leiddi andstaðan á Frostuþingi til þess að Magnús konungur léti af
löggjafarstarfi; í stað þess að endurskoða einstök landsbyggðarlög ákvað hann
að setja ein lög fyrir landið allt - landslög.
Landslög Magnúsar lagabætis voru tilbúin 1274 og lögtekin á Frostuþingi
sama ár, á Gulaþingi líklega árið 1275 og árið 1276 (eða 1277) á Eiðsifaþingi
og ef til vill einnig á Borgarþingi. Talið er að texti landslaganna sé að mestu
leyti sóttur í Gulaþingslög frá 1267 og Frostuþingslög; auk þess hefur margt
verið sótt í hinar glötuðu lögbækur Upplendinga og Víkverja frá 1268. Fjar-
lægari heimildir eru eldri Gulaþings- og Frostuþingsbækur.45 Grágás hefur
einnig verið heimild landslaganna.46
Jámsíða hefur verið samin í tengslum við fyrri lotu lagaendurskoðunarinnar
á ámnum 1267-69. Eins og áður hefur verið rakið tók sinn tíma að fá hana sam-
þykkta hér á landi. Af frásögn Árna sögu biskups má þó ráða að landsmenn hafi
verið tregir til að játa bókinni og harðfylgi Árna biskups vegið þungt, jafnvel
ráðið úrslitum. í sögunni er Járnsíða kölluð norræn lögbók og í Lögmannsannál
sem lMegt telst að sæki efni að einhverju leyti óbeint til Áma sögu47 em orðin
norræn lög notuð um Jámsíðu. Þetta kann að vera til marks um að bókin hafi
þótt framandi og ekki eiga alls kostar við hér á landi og það ýtt undir gagnrýni.
Hafa verður það þó í huga að söguhetjan Árni biskup studdi eindregið lög-
festingu Jámsíðu, væntanlega ásamt öðmm kirkjunnar mönnum svo að ekki
hafa þeir sett norrænan uppmna bókarinnar fyrir sig. Sennilega er ekki mikið
upp úr þessu orði leggjandi.
Ýmsar athugasemdir sem bændur gerðu við Jónsbók árið 1281 kunna einnig
að eiga við Járnsíðu. Um það verður þó ekki neitt fullyrt vegna þess að ekki er
kunnugt um hvemig sá Jónsbókartexti var sem lagður var fyrir Alþingi 1281.
Þá er sú gerð Járnsíðu sem er í Staðarhólsbók og hin eina sem varðveitzt hefur
ekki vel saminn lagatexti og lýsir ekki mikilli þekkingu á lögum þjóðveldisins.
44 Isl. annaler, bls. 137-38
45 Taranger: Udsigt over den norske rets historie I, bls. 49-51. Arne Böe: „Magnus lagaböters
landslov", d. 231-37. Knut Robberstad: Rettssoga I, bls. 190-93.
46 Olafur Lárusson: Grágás og lögbœkurnar, bls. 37-45. Ólafur telur þar upp ákvæði í Járnsíðu
sem rekja má til Grágásar og tekin eru upp í Jónsbók annað hvort beint úr Jámsíðu eða tekin úr
Jámsíðu í landslögin og síðan úr þeim í Jónsbók. Ákvæði em einnig í Jónsbók úr norskum
heimildum og Jámsíðu sem kunna að vera óbeint komin úr Grágás, sbr. Grágás og lögbœkumar,
bls. 26-36.
47 Sjá nánar Þorleif Hauksson: „Inngang". Árna saga biskups, bls. lxxv og lxxxii o.áfr.
291