Tímarit lögfræðinga - 01.12.1998, Síða 106

réttlæta refsinguna með vísan til kenningarinnar. Það er grimmd og siðferðilega
rangt að refsa manni til að ná markmiði sem mjög ólíklegt er að náist með
refsingunni. Fylgjendur betrunarkenningarinnar hafa svarað þessari gagnrýni
með því að ekki sé útilokað að jafnvel fangelsisrefsing sé mannbætandi í ein-
staka tilfellum og því sé vel verjandi að beita henni þar sem við á, það sé skylda
samfélagsins að hjálpa þeirn seku til að verða betri menn, hvað sem það kostar.6
Betrunarkenningin byggist á kröfu um refsingu (endurhæfingu) þeirra sem
breyta siðferðilega rangt. Þar sem frjálshyggja (liberalism) er ríkjandi í laga-
setningu og fjárhættuspil og vændi er refsilaust myndi kenningin kalla á
refsingu ef fjárhættuspil og vændi þætti siðferðilega rangt atferli.7
Samkvæmt betrunarkenningunni ber að refsa þeim sem þurfa og eru færir um
að meðtaka siðferðilega endurhæfingu. A grundvelli kenningarinnar er því ekki
hægt að refsa þeim sem hafa öðlast endurhæfingu eftir afbrotið en áður en dóm-
ur er upp kveðinn. Ekki væri heldur hægt að refsa þeim sem víst er að ekki geti
meðtekið endurhæfingu né þeim sem sæta þurfa refsingu vegna hlutlægrar
ábyrgðar þar sem brot þeirra snertir ekki siðferðisvitund þeirra. Þessi galli á
kenningunni gerir það að verkum að hún uppfyllir ekki kröfuna sem við gerum
til réttlætis, það að refsikenning sjái til þess að öllum þeim og aðeins þeim sem
brotið hafa gegn réttlátu refsiákvæði verði refsað. Þar sem hún getur ekki rétt-
lætt refsingu sekra í sumum tilfellum er ekki hægt að byggja refsingu ríkis-
valdsins á henni.
4.4 Bótakenningin
Bótakenningin byggist á því að refsa beri fyrir afbrot einungis vegna þess að
með því endurgreiði brotamenn skuld sem þeir stofna til með afbrotinu. Skuldin
samsvarar tjóninu sem valdið er með afbrotinu, bæði beinu tjóni þess sem
brotið var gegn og að auki því tjóni sem öryggistilfinning almennings verður
fyrir vegna vitneskju um afbrotið. Með refsingunni eykst öryggistilfinning
borgaranna að nýju. Refsingunni er einnig ætlað að bæta tjón þess sem brotið
var gegn.
Ef fórnarlambinu er bættur skaðinn er tilganginum náð samkvæmt kenning-
unni. I þessu felst helsti veikleiki hennar sem réttlætingar refsingar því ef ein-
hver annar en sá brotlegi vill taka út refsinguna fyrir hann, þá væri það heimilt
samkvæmt kenningunni. Hinn brotlegi sleppur þá við refsingu og kenningin
uppfyllir ekki kröfuna um að refsa beri öllum þeim og aðeins þeim sem brotið
hafa með saknæmum hætti gegn réttlátu lagaákvæði.
Samkvæmt bótakenningunni er hæfileg refsing sú sem best getur bætt skað-
6 Jörundur Guðmundsson telur í grein sinni „Refsingar. Úrræði þess ráðþrota" í Tímariti lög-
fræðinga, l.h. 1996, að það geti aðeins verið breyting á karakter hins seka sem bætt geti fyrir þau
rangindi sem framin hafi verið.
7 Jörundur Guðmundsson segir í tilvitnaðri grein: „En sekt manna er misjöfn í eðli sínu og ekki er
öllu athæfi þeirra refsað á réttlátan máta þó siðlaust sé“.
358