Tímarit lögfræðinga - 01.12.1998, Blaðsíða 43

annað hvort þessara handrita hefði verið notað við samningu Járnsíðu. Niður-
staða Olafs er sú að Konungsbók hafi ekki verið notuð. Víða séu ákvæði úr Grá-
gás í Jámsíðu sem séu ekki í þeirri bók. Auk þess sé texti þeirra ákvæða Jám-
síðu sem rekja megi til Grágásar líkari texta Staðarhólsbókar en Konungsbókar.
Svo virðist yfirleitt sem sá Grágásartexti sem notaður hafi verið í Jámsíðu sé
mjög svipaður texta Staðarhólsbókar. Nokkrar líkur séu þó til þess að Staðar-
hólsbók hafi ekki heldur verið notuð.57
Landslög Magnúsar lagabætis eru aðalheimild Jónsbókar, en frávik þó
nokkur sem ekki er ástæða til að rekja hér. A hinn bóginn telur Ólafur Lámsson
að Járnsíða sé meðal heimilda Jónsbókar,
en með því að hún, eða lögbækumar 1267-1269 sem hún líldega er í mörgum atrið-
um samhljóða, hafa verið aðalheimild Landslaganna er oft örðugt eða ómögulegt að
skera úr hvort sum ákvæði Jb., sem bæði eru í Js. og Landslögunum, séu fremur
komin úr Js. eða Landslögunum. Oftar munu höfundar Jb. þó hafa fylgt Lands-
lögunum [...].58
Þessu næst gefur Ólafur yfirlit yfir þau ákvæði Jónsbókar er rakin verða til
norskra heimilda eða til Jámsíðu. Er niðurstaða hans sú að sum þeirra ákvæða
séu komin úr Grágás óbeint. Þau hafi verið tekin úr Grágás í heimildir Jóns-
bókar, Jámsíðu og Landslaganna og komizt í Jónsbók úr Járnsíðu og Landslög-
unum. Síðan bendir Ólafur á að Grágás hafi verið heimild þegar Landslögin
vom samin og vekur jafnframt athygli á því að norski réttarsögufræðingurinn
Absalon Taranger hafi komizt að áþekkri niðurstöðu, en þeir hafi kannað þetta
hvor óháður hinum.59 Samkvæmt þessu telur Ólafur að þvínær öll þau ákvæði
Jámsíðu er til Grágásar verði rakin séu tekin upp í Jónsbók. Einnig séu líkur til
þess að allmikið af rekabálki Jónsbókar muni tekið úr Jámsíðu, en hver þau
ákvæði hafi verið sé nú ekki lengur hægt að greina vegna þeirrar eyðu sem er í
Jámsíðutexta Staðarhólsbókar. Þessu næst rekur Ólafur þau ákvæði sem ætla
megi að komin séu í Landslög Magnúsar lagabætis beina leið úr Grágás.60
Ólafur Lárusson sýnir fram á það með fjölda dæma að Grágás er miklu
fyrirferðarmeiri heimild Jónsbókar en Járnsíðu. Form og efnisskipan Jónsbókar
sýni þó að norsk lög séu lögð þar til grundvallar sem aðalheimild og Grágás
notuð til fyllingar og viðauka við þau eins og gert var þegar Járnsíða var tekin
saman. Þó að norsk lög og þá einkum Landslögin hafi verið lögð til grundvallar
57 Ólafur Lárusson: „Preface". Staðarhólsbók (1936), bls. 11. Grágás og lögbœkurnar, bls. 23-
24. Um nánari rökstuðning skal vísað til síðamefnds rits. Eins og þegar hefur verið tekið fram er
ekki ætlunin að ræða hér um Konungsbók eða í hvaða tilgangi hún hafi verið rituð. Þó má ympra
á því að vel megi vera að Konungsbók hafi verið rituð í þeim tilgangi að hafa hana við höndina
þegar endurskoða skyldi lög Norðmanna. Eins og fyrr er tekið fram hóf Hákon gamli verkið um
1260. Víst er að efni var sótt í Grágás við endurskoðun landslaganna eins og Ólafur Lárusson og
Absalon Taranger hafa sýnt fram á og nánar verður vikið að hér á eftir.
58 Ólafur Lárusson: Grágás og lögbœkurnar, bls. 25.
59 Sama rit, bls. 26-37.
60 Sama rit, bls. 38.
295