Tímarit lögfræðinga - 01.12.1998, Qupperneq 53

lagareglur, sem við eiga, heimila kröfuhafa að beita, sbr. t.d. ákvæði 21. og 28.
gr. kpl. og 33. gr. húsaleigulaga.2
2. GREIÐSLUTÍMINN
2.1 Um hugtökin gjalddagi, lausnardagur og eindagi
Krafa getur aðallega stofnast með þrennum hætti, þ.e. með samningi, tjóns-
valdandi athöfn eða á grundvelli réttarreglna um óréttmæta auðgun, sbr. t.d. at-
hugasemdir við 7. gr. vaxtalaga (vxl.). Gjalddagi kröfu er það tímamark, þegar
kröfuhafa er fyrst heimilt að krefjast þess, að skuldari inni greiðslu sína af
hendi, þ.e. standi skil á greiðslu kröfunnar, enda séu ekki til staðar neinar þær
efndahindranir, sem breyta skyldum aðila í því sambandi.3 í athugasemdum
greinargerðar með 9. gr. vxl. er hugtakið gjalddagi skilgreint sem „sá dagur er
kröfuhafi getur krafist greiðslu“.
I vissum tilvikum er það svo, að skylda skuldara til þess að inna greiðslu sína
af hendi, er ekki fyrir hendi, þótt gjalddagi sé kominn, því meira getur þurft til að
koma til að gera greiðsluskyldu skuldara virka. Samningsaðili getur þurft að hafa
frumkvæði að efndum með því að beina greiðsluáskorun til gagnaðila, sbr. sjón-
armið þau, sem búa að baki 12. gr. kpl.4 Þá er það svo, þegar um gagnkvæma
samninga er að ræða, að forsenda þess, að hvor aðili um sig eigi rétt til gagn-
gjaldsins er sú, að aðilinn inni jafnframt sína greiðslu af hendi, sbr. 14. gr. kpl.
Gjalddagi er það tímamark, sem þarf að vera komið svo hægt sé að segja, að
sú staðreynd, að skuldari lætur hjá líða að efna, sé vanefnd af hans hálfu í formi
2 I 21. gr. kpl. kemur fram, að afhendi seljandi ekki seldan hlut á réttum tíma, getur kaupandi valið
milli þess, hvort hann vill heldur heimta hlutinn eða rifta kaupið, enda sé það ekki kaupanda að
kenna eða neinum ósjálfráðum atburði, sem hann ber ábyrgð á, að afhendingin fór ekki fram á rétt-
um tíma. Hafi drátturinn haft lítil áhrif eða óveruleg á hagsmuni kaupanda eða seljandi hlaut að álíta
að svo væri, getur kaupandi ekki rift kaupið, riema hann hafi sérstaklega áskilið sér, að hluturinn yrði
afhentur sér á nákvæmlega tilteknum tíma. f verslunarkaupum er sérhver dráttur metinn verulegur,
nema það sé aðeins lítill hluti hins selda, sem afhendingin hefur dregist á.
Með sama hætti kemur fram í 28. gr. kpl., að sé kaupverðið ekki greitt á réttum tíma, eða kaupandi
gerir ekki í tæka tíð þá ráðstöfun, sem greiðsla kaupverðsins er komin undir, þá má seljandinn gera
hvort heldur hann vill, halda upp á hann kaupinu eða eða rifta það. Sé dráttur óverulegur, verður
kaupið þó ekki rift, en í verslunarkaupum er sérhver dráttur metinn verulegur.
I 33. gr. húsaleigul. eru ákvæði um greiðslutíma húsaleigu. Ef leigjandi greiðir ekki leiguna, eða
framlag til sameiginlegs kostnaðar samkvæmt V. kafla laganna, á réttum gjalddaga og sinnir ekki
innan sjö sólarhringa skriflegri áskorun leigusala um greiðslu, er leigusala heimilt að rifta leigu-
samning, enda hafi slík áskorun verið send eftir gjalddaga og leigutaki þar tekið fram, að hann muni
beita riftunarheimild sinni, sbr. 1. tl. 1. mgr. 61. gr. húsaleigul. Þá hefur greiðsludráttur húsaleigu þær
afleiðingar í för með sér samkvæmt 4. mgr. 33. gr., að leigusala er heimilt að krefjast hæstu lögleyfðu
dráttarvaxta af henni, ef leigjandi hefur ekki gert skil á leigunni innan sjö sólarhringa frá gjalddaga.
3 Sjá Bernhard Gomard: Obligationsret I, bls. 91; Henry Ussing: Obligationsretten, bls. 44-45;
Viðar Már Matthíasson: Um vexti og dráttarvexti í lögum og lagaframkvæmd, bls. 9-10; Per
Augdahl: Den norske obligasjonsretts almindelige del, bls. 43-44; Tryggve Bergsaaker: Penge-
kravsrett, bls. 34. o.áfr.
4 Um beitingu 12. gr. kpl. sjá t.d. H 1982 222, þar sem ekki var talið, í ljósi fyrri samskipta aðila,
að kaupandi hefði mátt skilja orðsendingu um, að bifreiðar væru tilbúnar til afhendingar sem kröfu
um að hann vitjaði bifreiðanna og gerði skil á kaupverði þeirra þá þegar, sbr. 12. gr. kpl.
305