Tímarit lögfræðinga - 01.12.1998, Síða 87

heimild til þess að efna skyldu sína um leið og krafan stofnast, ef ekki hefur
verið um annað samið eða annað leiðir ekki af samningi, sbr. meginreglu þá,
sem fram kemur í 12. gr. kpl. og gildir í lausafjárkaupum. Þar segir, að hafi
ekkert verið ákveðið um það, hvenær kaupverðið skuli greitt eða seldum hlut
skilað, og atvik liggja ekki svo til, að af þeim megi ráða, að þetta skuli gert svo
fljótt sem unnt er, skuli líta svo á, að kaupverðið beri að greiða og hlut að af-
henda hvenær sem er. Skuldari getur haft af því ýmsa hagsmuni að hafa greiðslu
ekki lengur í vörslum sínum en um var samið. Seljandi, t.d. í lausafjárkaupum,
vill rýma lagerpláss fyrir nýjar vörur og fá endurgjaldið fyrir hið selda til að
nýta sér það í rekstri sínum.
í öðrum samningstegundum, t.d. í geymslu- og flutningasamningum, hefur
aðalskuldari (geymslu- eða flutningsmaður) ekki heimild til þess að skila
greiðslunni af sér hvenær sem er, en endurgjaldskrafa hans er þá tryggð með
haldsrétti í viðkomandi hlut, sbr. ákvæði 63,- 66. gr. sigll.69 Aðalskuldari getur
hins vegar, þegar hann hefur innt af hendi umsamda greiðslu, t.d. flutning eða
viðgerð, eða þegar umsaminn geymslutími er liðinn, bundið endi á samnings-
sambandið, áður en krafa hans til endurgjalds og kostnaðar af umsjá hlutar
verður hærri en sem nemur verðmæti eða andvirði aðalgreiðslunnar. Aðra nið-
urstöðu getur þó leitt af farmbréfi eða farmskírteini.70
Þótt aðalskuldari hafi heimild til að ljúka samningssambandinu, eins og áður
er lýst, með því að selja verðmæti það sem um er að ræða, getur það ekki gerst
fyrirvaralaust. Aðalskuldari verður þannig til að byrja með, t.d. þegar um
viðtökudrátt er að ræða, að annast um verðmætið fyrir hönd kröfuhafa svo lengi
sem nauðsyn krefur og sanngjarnt er að ætlast til af honum, og getur hann að
því loknu fyrst látið selja verðmætið. Kostnað vegna geymslu og umönnunar
getur hann krafið kröfuhafa um, og kröfuhafi ber nú áhættuna af greiðslunni,
þótt afhending hafi ekki átt sér stað, sbr. reglur 32.-37. gr. kpl. um viðtökudrátt
kaupanda í lausafjárkaupum.
2.5.4 Staðan við gjaldþrot
í 99. gr. gjþl. kemur fram, að allar kröfur á hendur þrotabúi falla sjálfkrafa í
69 Um beitingu 63. gr. sigll. sjá H 1996 1163.
70 Sjá nánar IBernhard Gomard: Obligationsret I, bls. 116-117 og t.d. Ufr. 1936 38 (H). í 62. gr.
sigll. segir, að taki viðtakandi við farmi, skuldbindi hann sig til að greiða farmgjöld og aðrar kröfur,
sem farmflytjandi geti krafst greiðslu á samkvæmt farmskírteini eða öðru skjali, sem segir fyrir um
flutning farmsins. Samkvæmt 63. gr. er farmflytjanda ekki skylt að láta farm af hendi fyrr en
viðtakandi greiðir eða greiðir á geymslureikning fé það, sem honum ber að greiða samkvæmt 62.
gr. og aðrar kröfur, sem á vöru hvíla. í 64. gr. kemur fram, að fullnægi viðtakandi ekki skilmálum
fyrir afhendingu vörunnar eða tefur affermingu, er farmflytjanda heimilt að færa vöru í land og
koma henni í örugga geymslu á kostnað viðtakanda. í 66. gr. segir, að þegar vara sé látin til
varðveislu, sé farmflytjanda heimilt að fá selt svo mikið af henni, sem þarf til lúkningar kröfum,
sem á henni hvfla við nauðungarsölu, án þess að þörf sé undangenginnar áskorunar til eiganda
hennar. í 67. gr. segir, að sé kröfum á hendur farmsamningshafa ekki fullnægt með sölu vörunnar,
ábyrgist hann það, sem á skortir.
339