Tímarit lögfræðinga - 01.12.1998, Blaðsíða 42

Þórðarson, fyrsti lögmaðurinn, sem dæmdi samkvæmt hinum nýju lögum gæti
ávallt gripið til hinnar eldri löggjafar sem vara-réttarheimildar þar sem Járnsíða
væri ófullkomin. Dómakapítuli fremst í Staðarhólsbók væri hafður þar svo að
hann væri ávallt tiltækur dómurum til áminningar.53 Ekki er unnt að útiloka að
valdamaður hafi talið sér nauðsynlegt að hafa í fórum sínum hin fornu lög til
samanburðar við hin nýrri, en hitt er meira álitamál hver tilgangurinn hafi verið
- hvort hann hafi litið svo á að texti Staðarhólsbókar geymdi eins konar bráða-
birgðaákvæði sem líMegt væri að á reyndi meðan menn væru að ná tökum á
hinni nýju löggjöf eða ákvæðin væru eins konar vara-réttarheimild ef hin nýju
lög gæfu ekki skýran úrskurð eins og Munch virðist álíta. Á þessum tíma hefði
þó mátt ætla að notast mætti við eldri lagaskrár sem hljóta að hafa verið til á
þessum tíma.
Vilhjálmur Finsen andmælir skoðunum Munchs um aldur handritsins með
rökum sem áður eru rakin. Um tilganginn með ritun Grágásartextans telur
Vilhjálmur að líkur séu gegn því að við tilraun til að fá samþykkta lögbók eins
og Jámsíðu sem aðallega geymi erlendan rétt hafi afrit eldri laga verið látið
fylgja; auk þess sé rithöndin á Jámsíðu nokkra yngri en rithöndin á Grágásar-
textanum eins og fyrr er getið.54
Konrad Maurer segir að eftir 1273 hafi verið óþarfi að fást við hin fornu lög
þegar Járnsíða var komin í þeirra stað og á þennan hátt virðist umgetinn aldur
bókanna - Konungsbókar og Staðarhólsbókar - fullkomlega rökstuddur. Síðan
segir Maurer:
Ef til vill má geta sér til, að bækur þessar standi í sambandi við löggjafarstörf þau, er
hafin voru, þegar eftir að Island komst undir Norvegskonung, og sem miðuðu til
þess, að setja lögin í samræmi við hið nýja stjómarfyrirkomulag.
Ólafur Lámsson bendir á að bæði Jámsíða og Jónsbók séu samdar í Noregi
og Grágás notuð sem heimild beggja. Þeir sem sömdu þær hljóti að hafa haft
undir höndum eitthvert handrit af Grágás. Það eða þau handrit hljóti að hafa
verið skrifuð beint í þeim tilgangi. Jafnvel þótt Grágásartexti Staðarhólsbókar
sé ekki með sömu hendi og Jámsíða útiloki það ekki að Staðarhólsbók kunni
hugsanlega að vera sú gerð sem notuð hafi verið við samningu Járnsíðu og jafn-
vel Jónsbókar.56
Miklu minna hafi verið sótt til Grágásar við samningu Jámsíðu en Jónsbókar.
Þess vegna sé örðugra að gera grein fyrir því hvaða Grágásartexti hafi verið
notaður þegar Jámsíða var sett saman. Ólafur telur að sú tilgáta Maurers, að
Konungsbók og Staðarhólsbók hafi verið skrifaðar í tilefni breytingarinnar á
löggjöf eftir að landið gekk konungi á hönd, styrktist ef sýnt yrði fram á að
53 P.A. Munch: Det norske folks historie IV 1, bls. 627.
54 Vilhjálmur Finsen: „Forerindring". Grágás II, bls. X.
55 Konrad Maurer: „Yfirlit yfir lagasögu Islands", bls. 10.
56 Ólafur Lárusson: „Preface". Staðarhólsbók (1936), bls. 10-11.
294