Tímarit lögfræðinga - 01.12.1998, Blaðsíða 69

verði bú hans tekið til skipta sem þrotabú er skuldin í gjalddaga fallin án uppsagnar“.
í máli R á hendur H og S greindi málsaðila fyrst og fremst á um, hvemig skýra bæri
ákvæði þetta. Kröfuhaftnn R hélt því fram, að ákvæðið fæli fyrst og fremst í sér
heimild til handa skuldareiganda að gjaldfella bréfið, sem hann hefði þó ekki nýtt sér.
Abyrgðarmennirnir þeir H og S héldu því á hinn bóginn fram, að engra aðgerða hefði
verið þörf af hálfu R til að gjaldfella bréfið, sbr. einkum orðin „án uppsagnar". Hafi
skuldin því öll fallið í gjalddaga 15. júní 1989. I niðurstöðu héraðsdóms segir, að
umrætt ákvæði bréfsins feli það í sér, að R hafi getað gjaldfellt allt bréfið, þegar van-
skil höfðu orðið. Akvæði þetta feli í sér heimild til handa R, sem hann ekki hafi nýtt
sér. Verði hér að miða við það, að útgefandi bréfsins sé skuldbundinn til að greiða það
samkvæmt efni þess og ábyrgðarmenn í hans stað, standi hann ekki í skilum og að R
hafi átt val um það, hvort bréfið yrði gjaldfellt samkvæmt heimild þessari og inn-
heimtuaðgerðum hagað í samræmi við það. Samkvæmt þessu var hvorki fallist á þá
málsástæðu H og S, að krafa á hendur þeim væri fymd, né heldur að hún væri fallin
niður fyrir tómlæti. Voru þeir H og S því dæmdir til að greiða R 304.452 krónur (höf-
uðstóll 15. júlí 1994 að viðbættum verðbótaþætti) ásamt dráttarvöxtum frá 15. febrú-
ar 1993. í dómi Hæstaréttar segir, að samkvæmt 4. tl. 3. gr. fymingarlaga nr. 14/1905
fyrnist kröfur samkvæmt ábyrgðarskuldbindingum á fjórum ámm frá þeim degi, er
krafan var gjaldkræf, sbr. 1. málsl. 1. mgr. 5. gr. fymingarlaga. Samkvæmt 1. mgr. 1.
gr. sömu laga slíti málssókn fyrningu. Þá segir, að fyrir liggi, að þrátt fyrir greiðslu-
fall það, sem orðið haft og áður sé lýst, hafi R ekki byrjað innheimtuaðgerðir, sem
slitið gætu fyrningu, fyrr en með héraðsdómsstefnu í málinu. Samkvæmt fortaks-
lausu ákvæði 7. gr. skuldabréfsins, sbr. 1. málsl. 1. mgr. 5. gr. laga nr. 14/1905 hafi
krafan þá löngu verið fymd, og beri því að sýkna þá H og S af kröfum R, sem dæmd-
ur var til þess að greiða þeim málskostnað.
Þau ummæli í H 1991 2074, að fyrningarfrestur hinnar gjaldfelldu kröfu á
hendur ábyrgðarmönnunum teljist ekki fyrr en frá þeim tíma, er kröfuhafi til-
kynni, að hann hyggist notfæra sér rétt sinn á hendur þeim, vekur upp þá spum-
ingu, hversu lengi kröfuhafi getur dregið að tilkynna ábyrgðarmönnunum, að
hann hyggist notfæra sér rétt sinn til gjaldfellingar.
Það réttarúrræði að gjaldfella allar ógreiddar eftirstöðvar skuldar, þegar van-
skil verða á greiðslu afborgunar og vaxta, hefur á sér einkenni riftunar og á sér
nokkra hliðstæðu í ákvæðum 22. og 29. gr. kpl., þegar um afhendingu smátt og
smátt er að ræða. Er þá aðilum heimilt að rifta kaup, ýmist kaupanda eða selj-
anda, eftir því hvernig á stendur.46
I 22. gr. kpl. segir, að nú sé svo um samið, að seljandi skuli afhenda smátt og smátt,
og svo ber til, að ein sérstök afhending dregst, þá á kaupandi samkvæmt næstu grein
á undan aðeins rétt á að rifta kaupin að því er til þeirrar afhendingar kemur. Þó getur
hann einnig rift kaup, að því er til síðari afhendinga kemur, ef vænta má, að dráttur
á afhendingum muni halda áfram, og hann getur jafnvel rift allt kaupið í heild sinni,
ef það samband er milli afhendinga, að það veiti tilefni til þess. f 29. gr. kpl. segir,
að sé svo um samið, að seljandi afhendi smátt og smátt, og andvirðið skuli greitt við
46 Bernhard Gomard: Obligationsret I, bls. 107-108.
321