Tímarit lögfræðinga - 01.12.1998, Blaðsíða 103

er samkvæmt hreinni nytjastefnu. Samkvæmt takmarkaðri nytjastefnu verður
rikið að refsa manni ef og aðeins ef það skapar meiri hamingju til lengri tíma að
refsa honum og það að refsa honum mun ekki svipta hann réttindum sem hann
hefur ekki fyrirgert og ekki má leggja á refsingu sem hann hefur ekki unnið til.
c. Betrunarkenning (moral education theory)3
Eina ástæðan, sem er nægileg til að réttlæta refsingu ríkisins, er sú að líklegra
verði að brotamenn kjósi að brjóta ekki af sér vegna þess að þeir trúi því að
það sé siðferðilega rangt að fremja afbrot. Ríkið verði að refsa manni ef og
aðeins ef fullvissa er fengin með réttlátum hætti fyrir því að hann hafi með
saknæmum hætti brotið gegn réttlátu lagaákvæði og líklegra sé að hann kjósi
að brjóta ekki af sér, vegna þess að hann myndi telja það siðferðilega rangt,
ef honum er refsað heldur en ef honum yrði ekki refsað.
d. Bótakenning (restitution theory)
Eina ástæðan, sem er nægileg til að réttlæta refsingu ríkisins, er sú að refs-
ingin sé leið til að láta brotamenn borga til baka þeim einstaklingum sem þeir
hafa brotið gegn. Ríkið verði að refsa manni ef og aðeins ef
fullvissa er fengin með réttlátum hætti fyrir því að hann hafi með sak-
næmum hætti brotið gegn réttlátu lagaákvæði og það að refsa honum (eða
einhverjum þeim sem vill taka á sig refsingu hans) mun stuðla að því að
endurreisa þá öryggistilfinningu sem borgaramir höfðu áður en brotamað-
urinn braut af sér gagnvart þeim.
4. VANDAMÁL LEIKSLOKAKENNINGANNA
4.1 Nytjastefnan
Þrátt fyrir hið göfuga markmið nytjastefnunnar, að stuðla að sem mestri ham-
ingju fyrir sem flesta til lengri tíma, hefur því verið haldið fram að ekki sé verj-
andi að einblína á sjónarmið hennar ef finna á réttlætingu fyrir refsingu ríkis-
valdsins. Helstu gallamir, sem bent er á, em þeir að annars vegar virðist sam-
kvæmt nytjastefnunni þurfa að heimila refsingu saklausra í sumum tilfellum og
hins vegar virðist samkvæmt henni þurfa að banna refsingu sekra þegar sérstak-
lega stendur á. Það verður að viðurkennast að hvort tveggja virðist, að minnsta
kosti við fyrstu sýn, vera stór galli á kenningu um refsingu ríkisvaldsins.
Ástæðan fyrir þessum göllum liggur í sjálfu markmiðinu. Til þess að gera
aðeins það sem kemur sem flestum til góða þegar til lengri tíma er litið þarf að
leggja mat á afleiðingamar af því að refsa eða refsa ekki og velja það sem kemst
nær markmiðinu.
3 Jörundur Guðmundsson notar heitið siðbót eða endurhæfing brotamanns um þessa kenningu og
telur hana falla undir nytjastefnu í grein sinni „Refsingar. Úrræði þess ráðþrota" í Tímariti lög-
fræðinga, 1. hefti 1996. Ég kýs að nota orðið betrunarkenning enda tengist orðið siðbót í sögulegu
samhengi fremur trúmálum en betrun aftur refsiúrræðum.
355