Tímarit lögfræðinga - 01.12.1998, Blaðsíða 55

Lausnardagur er það tímamark, þegar skuldari á fyrst rétt á því að inna
greiðslu sína af hendi og losna þannig frá skuldbindingu sinni. Neiti kröfuhafi
þá að taka við greiðslunni eða efndir stranda með öðrum hætti á atvikum, sem
hann varða, þegar lausnardagur er kominn, er um viðtökudrátt af hálfu kröfu-
hafa að ræða. Því má segja, að lausnardagur sé það tímanlega skilyrði, sem þarf
að vera til staðar, til þess að hægt séð að segja, að um viðtökudrátt sé að ræða.
Akvörðun lausnardags getur haft þýðingu í ýmsu öðru samhengi. Þannig þarf
t.d. lausnardagur aðalkröfu að vera kominn, svo hægt sé að krefjast skuldajafn-
aðar. Fyrr er ekki hægt að þvinga aðalkröfuhafa til að taka við greiðslu, hvorki
með beinni peningagreiðslu né heldur skuldajöfnuði.9
Oftast er það svo, að gjalddagi og lausnardagur er eitt og sama tímamarkið.
Þó er hugsanlegt, að lausnardagur komi á undan gjalddaga, þ.e.a.s. að skuldara
sé rétt og heimilt að losna undan skyldu sinni, áður en umsaminn gjalddagi er
kominn. Slíka heimild hefur skuldari venjulega á grundvelli sérstaks samkomu-
lags við kröfuhafa eða á grundvelli sérstakrar lagaheimildar. Skuldarinn getur
þá fært gjalddagann fram, en það getur kröfuhafinn ekki.10 Sjá til athugunar
ummæli héraðsdóms í H 1994 2858.
Orðnotkun í lögum og réttarframkvæmd er ekki alltaf í samræmi við þær
skilgreiningar, sem hér hafa verið nefndar. Þannig er mjög algengt, að hugtakið
eindagi sé notað í merkingunni gjalddagi, og má sem dæmi nefna fyrirsögn 12.
og 13. gr. kpl., sem er „Um eindaga samninga". í 19. og 20. gr. kpl. ræðir um
gjalddaga, í 28. gr. að kaupverð sé ekki greitt í ákveðna tíð, í 31. gr. ræðir um
eindaga kaupverðs, í 33. gr. um að söluhlutur sé ekki afhentur í ákveðna tíð, í
37. gr. að söluhlutur sé ekki afhentur á réttum tíma, í 38. gr. ræðir um gjalddaga
og í 39.- 41. gr. um gjalddaga kaupverðs. Eru samkvæmt þessu hugtökin gjald-
dagi og eindagi notuð jöfnum höndum í kpl. og án sjáanlegs merkingarmunar,
þegar um greiðslu kaupverðsins er að ræða, en aftur á móti er hugtakið af-
hendingartími notað, þegar um söluhlutinn er að ræða. í 36. gr. víxill. ræðir um
gjalddaga víxils. Sjá einnig ummæli héraðsdóms í H 1994 2858.
2.2 Akvörðun gjalddaga í einstökum tilvikum
2.2.1 Skaðabætur utan samninga
Krafa um skaðabætur utan samninga stofnast, þegar tjónsatburður verður.
Krafan gjaldfellur í sjálfu sér þá, en skylda tjónvalds til þess að greiða alla
kröfuna strax er hins vegar undir því komin, að unnt sé að gera tjónið upp. Tjón-
þoli er þó almennt skyldur til að inna af hendi til tjónþola greiðslu upp í kröfu
hans, þegar hægt er að staðreyna umfangs tjónsins að ákveðnu marki.11
Tjónþoli á rétt til vaxta af bótafjárhæðinni, og hefur sú regla lengi gilt hér á
landi, að upphafstíma vaxta á skaðabótakröfur utan samninga beri að miða við
9 Bernhard Gomard: Obligationsret I, bls. 93. Henry Ussing: Obligationsretten, bls. 45.
10 Þorgeir Örlygsson: Skuldajöfnuður, bls. 362.
11 Bernhard Gomard: Obligationsret I, bls. 94 og Henry Ussing: Obligationsretten, bls. 46.
307