Tímarit lögfræðinga - 01.12.1998, Blaðsíða 107

ann sem varð. Ef öryggistilfinning borgaranna verður fyrir meiri skaða við rán
en morð, þá ber að refsa harðar fyrir ránið samkvæmt henni.
Fylgjendur kenningarinnar lenda einnig í vandræðum þegar um er að ræða
atferli sem ekki veldur öðrum skaða. Brot gegn lagaákvæðum, sem hafa það
markmið að vernda einstaklingana sjálfa fyrir eigin gjörðum, til dæmis brot
gegn ákvæðum um fjárhættuspil, vændi, eiturlyfjanotkun og bílbelti, þar sem
ekki er um fórnarlömb að ræða, yrðu að vera refsilaus. Með bótakenningunni er
því ekki hægt að réttlæta refsingar þar sem íhaldssemi (conservativism) í laga-
setningu er ríkjandi, öfugt við betrunarkenninguna sem hreinlega byggist á
mannbætandi forsjárhyggju.
Þar sem réttlæting refsingar ríkisvaldsins almennt þarf að geta verið óháð
mismunandi stefnum í stjórnmálum og lagasetningu, ná þessar kenningar, þegar
af þeirri ástæðu, ekki að réttlæta refsingu ríkisvaldsins með trúverðugum hætti.
5. ENDURGJALDSKENNINGAR
Lögleg refsing þarf ekki að leiða til góðs frá langtímasjónarmiði til að vera
réttlætanleg samkvæmt endurgjaldskenningunum. Brot á réttlátu lagaákvæði
eitt og sér er nægileg ástæða til refsingar af hálfu ríkisins. Endurgjaldskenn-
ingum má skipa í eftirtalda meginflokka.
a. Makleg málagjöld (desert theory)
Eina ástæðan, sem þarf til að réttlæta refsingu ríkisins, er að fólk eigi skilið
að þjást í réttu hlutfalli við saknæmt atferli þess. Ríkið verður að refsa manni
ef og aðeins ef fullvissa næst með réttlátum hætti fyrir því að hann eigi skilið
að þjást vegna lögbrots sem hann ber ábyrgð á.
b. Sanngirniskenning (fairness theory)
Eina ástæðan, sem er nægileg til að réttlæta refsingu ríkisvaldsins, er sú að
refsingin muni stuðla að endurreisn sanngjams jafnvægis milli byrða og
gæða. Ríkið verður að refsa manni ef og aðeins ef fullvissa er fengin með
réttlátum hætti fyrir því að hann hafi með saknæmum hætti brotið gegn rétt-
látu lagaákvæði og hafi með því sýnt löghlýðnum samborgurum sínum
ósanngirni.
c. Virðingarkenning (respect theory)
Eina ástæðan, sem er nægileg til að réttlæta refsingu ríkisins, er sú að ef ekki
væri refsað færi ríkið ekki með þegna sína sem jafnverðmæta skynsama ein-
staklinga. Ríkið verður að refsa manni ef og aðeins ef það er besta leiðin fyrir
þjóðfélagið til að fara með brotamenn sem skynsama aðila, til að fordæma
virðingarlausa framkomu brotamanna eða til að sýna brotaþolum virðingu.
d. Aga- eða uppeldisstefna (censure theory)
Eina ástæðan, sem þarf til að réttlæta refsingu ríkisins, er að þjóðfélagið
359