Hugur - 01.01.1994, Blaðsíða 103

HUGUR
Meinbugur á rökleiðslu
101
ráðlegast hefði verið að orða þær svo þegar í upphafi. Þetta er reyndar
einmitt hugsun Humes. Hann reifar þá hugmynd að almenn sannindi
af þessu tagi megi, fræði lega séð, láta í ljósi sem tölulegar alhæfingar.
Humc segir:
Vani veldur því að við yfirfærum fortíðina á framtíðina í öllum
ályktunum okkar. Ef fortíðin hefur verið öldungis regluleg og undan -
tekningalaus, þá væntum við afleiðingar með fyllstu vissu, og sjáum
enga leið til að gera ráð fyrir hinu gagnstæða. En þegar ólíkar afleið-
ingar hafa reynzt fylgja orsökum sem virðasi vera nákvæmlega eins,
hljóta allar þessar margvíslegu afleiðingar ... að vera teknar til greina
þegar við ákvörðum líkindin á atburðinum. ... [Þjegar við yfirfærum
fortíð á framtíð, til að spá fyrir um afleiðinguna af einhverri orsök, þá
yfirfærum við alla hina ólíku atburði í fortíðinni, í sömu hlutföllum og
þeir mynduðu þar, og teljum einn hafa orðið hundrað sinnum til dæmis,
annan tíu sinnum og enn annan einu sinni.
Orðalag Aristótelesar epi to polu — „oftast nær“ — getur líka virzt
gefa til kynna að alhæfingar um orsakir, að minnsta kosti í ríki
náttúrunnar, séu staðhæfingar um líkindi.
Um þetta efni er tvennt að segja. Hið fyrra er að hugmyndin um
orsakaralhæfingar sem líkindadóma virðist vera fráhvarf frá þeirri
meinloku að almenn sannindi beri að skilja sem strangar alhæfingar
með ótakmörkuðu umfangi. Að svo miklu lcyti sem hugmyndin víkur
frá meinlokunni má telja hana heilbrigða hugmynd, hvort sem hún er
rétt eða ekki. En þeir sem eru á valdi meinlokunnar um almenn
sannindi, kunna að telja fráhvarfið meira í sýnd en reynd. Meinlokan
hefur ónotalegt lag á að skjóta upp kollinum aftur og aftur. Til dæmis
mundu margir fallast á ályktun með svofelldu sniði, eins og á hvern
annan sjálfsagðan hlut:
A eru líklega B,
ecr A\
þess vegna cr e líklega B.
Til að mynda þessa:
16 Enquiry Conceming Human Understanding, §47, s. 58 (sbr. íslenska útgáfu s. 128-
129).