Hugur - 01.01.1994, Blaðsíða 17

HUGUR
Aðferðafrœði í anda Rawls
15
Til hvers að hugsa heimspekilega um stjómmál?
Þeir sem aðhyllast aðferðafræði í anda Rawls einbeita sér fyrst og
freinst að siðfræðilegu mati og réttlætingu á samfélagsgerð og
stjórnskipan, stefnu og aðgerðum —því sem Rawls kallar „grunn-
gerð samfélagsins11.^ Þeir líta á stjórnmálaheimspeki sem eina
grein siðfræði. En tengslin milli siðfræði og stjórnmálaheimspeki
geta verið mjög breytileg frá einum höfundi til annars og sumt í
þessum tengslum, svo sem hjá Rawls á síðustu árum, er svo flókið
að samlíkingin við tré og greinar þess er ekki lengur gagnleg. Það
sem skiptir máli er að benda á að stjórnmálaheimspeki eins og flest
okkar stunda hana felst í siðfræðilegri rökræðu og leitast við að
þróa og réttlæta kenningar sem við notum til að meta stofnanir og
siðvenjur. Það sem gerir hana frábrugðna öðrum greinum siðfræði
er fyrst og fremst það sem réttlætt er: stofnanir fremur en
athafnir einstaklinga eða skaphöfn þeirra.
Fyrsta áratuginn eftir útkomu Kenningar um réttlæti, var gengið
að því sem vísu að þær forskriftarkenningar sem áhugaverðastar
væru í stjórnspeki væru réttlætiskenningar. Þetta leiddi af djarfri
yfirlýsingu Rawls:
Réttlætið er höfuðkostur á stofnunum, eins og sannleikurinn er á
kenningum. Það er sama hversu fögur og nýtileg kenning er: ef hún er
ósönn verður að breyta henni eða hafna. Eins er um stjórnarskrár og
stofnanir. Það er sama hversu haganlega þeim er fyrir komið, og
hversu gagnlegar þær eru: ef þær eru ranglátar verður að breyta þeim
eða bylta. ^
Þessi yfirlýsing markaði tímamót í stjórnmálaheimspeki. Fram að
henni var gjarnan litið á réttlætið sem eitt af grundvallargildun-
um, ásamt nytsemi, frelsi, jafnrétti, lýðræði og svo framvegis, sem
réttlætið gæti stangast á við en hefði engan sérstakan forgang
framyfir.5 6 7 Á sjöunda og áttunda áratugnum fundu flestir enskir og
amerískir stjórnmálaheimspekingar reglum sínum og lögmálum
5 Sbr. A Theory of Justice, s. 1-11 og Political Liberalism, VII fyrirlestur.
6 A Theory of Justice, s. 3. [Þýðing Þorsteins Gylfasonar „Hvað er réttlæti", s.
212.]
7 Þetta er það samhengi sem til dæmis Will Kymlicka setur fram hina prýðilegu
athugun sína á stöðu stjórnmálaheimspeki samtímans í Contemporary Political
Philosophy (Oxford: Oxford University Press, 1990).