Hugur - 01.01.1994, Blaðsíða 107

Hugur - 01.01.1994, Blaðsíða 107
HUGUR Meinbugur á rökleiðslu 105 vængi“ og „tröllasúra hreinsar“: alhæf regla getur talizt eiga við um öll tilfelli sem falla undir hana nema það sé eitthvað sem mælir á móti því. Hugmyndin sem býr að baki bæði alhæfingargreiningunni og líkindagreiningunni á almcnnum sannindum er að hvor greiningin um sig veitir okkur ágrip af yfirliti um fjölda þeirra tilfella sem falla undir almennu sannindin.21 Að baki fyrirstöðugreiningunni býr allt önnur hugmynd. Samkvæmt henni vísa alntenn sannindi — ýmist beint eða óbeint — til orsakarinnar eða sigurverksins sem ábyrgðina ber á því að röð af tilfellum hefur orðið að veruleika. Hér er vísað til lögmála sem skýra það sem fram fer. Þetta er nokkuð ljóst þegar almennu sannindin eru orsakadómar, eins og þegar við segjum að tröllasúra hreinsi, ópíum svæfi eða að hreyfing dauðra hluta stafi af höggi og þunga. Hér er okkur sagt hvernig skýra megi röð af tilfellum þar sem meltingarfærin tæmast, mann syfjar eða hann sofnar, eða dauður hlutur hreyfist. Það er ef til vill ekki eins ljóst að hið sama megi segja urn almenn sannindi eins og „kjúklingar hafa vængi“. Það er að vísu rétt að alhæfingu af þessu tagi er stundum ekki ætlað annað en að vera skýrsla uin flokk tilfella. En þá er erfitt að telja hana vera sannindi. A hinn bóginn má telja hana vera lýsingu á einkenni á kjúklingum — eiginleika sem tengist því hvað það er að vera kjúklingur. Þetta einkenni er ekki hluti af skil- greiningunni á kjúklingi, því að óvængjaður fuglsungi getur verið kjúklingur. Alhæfingin segir okkur þá hvers megi vœnta af kjúklingi. Og hvers vegna má vænta slíkra einkenna? Vegna þess að það er eitthvað í kjúklingum — í eðli þeirra, getum við sagt þótt við segjum hér ekkert um hvert þetta eðli er — sem býr til vængi. En að vísu bara oftast nær, ef engar trullanir koma til. Það var Aristóteles, að ég bezt veit, sem fyrstur manna tók eftir einkennunum á almennum sannindum af þessu tagi, og kannaðist við mikilvægi þeirra. Samt gerir hann enga skipulega grein fyrir þeim. En frá okkar sjónarmiði er það fróðlegt að hann taldi þau eiga heima bæði í náttúrufræði og siðfræði.22 Bandaríski vísindaheimspekingurinn 21 Eins og alhæfingamar sem Toulmin telur til „náttúrusögu" (sjá neðanmálsgrein 9). 22 Staðreyndin er sú, að þótt við höfum áður lagt áherslu á orsakalögmál sem eiga við „oftast nær“ (epi to polu ), þá eru flest dæmi Aristótelesar af sviði hins hagnýta, svo sem lista siðferðis og stjómmála: hagnýt lögmál einkennast af þessu, er það sem
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Hugur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Hugur
https://timarit.is/publication/603

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.