Hugur - 01.01.1994, Blaðsíða 105

Hugur - 01.01.1994, Blaðsíða 105
HUGUR Meinbugur á rökleiðslu 103 þýðir að orsakir hafa afleiðingar sínar „oftast nær“ vegna þess að eitthvað getur komið í veg fyrir að A hafi afleiðinguna B við hin nauðsynlegu skilyrði. En hvað gæti komið í veg fyrir að orsök hafi afleiðingu? Aristóteles svarar því til, eins og ég skil hann, að það séu alls konar atvik. Og hvaða atvik það eru verður ekki tilgreint í eitt skipti fyrir öll. Við getum talið upp margvíslegar trullanir á orsaka- samböndum. En sá listi verður aldrei tæmandi.18 En ef svo er þá virðist mér að greiningin á orsakaralhæfingum sem líkindadómum verði að vfkja. Því ef fjöldi og tegundir truflandi orsaka er hvorttveggja takmarkalaust, þá hafa B ekkert fast eða ákveðið líkindasamband við A. Satt að segja leyfa þau almennu sannindi að A valdi B okkur ekki einu sinni að segja að A valdi B oftar en ekki, eða í meirihluta tilfella. Segjum að það sé satt að eitrið arfaúði drepi illgresi. En það kann vel að koma í ljós að flest illgresi sem úðað er með arfaúða drepist ekki. En þar sem arfaúði drepur nú einu sinni ill- gresi, mundu margir fræðimenn halda því fram að í þeim tilfellum þar sem illgresið lifir af úðunina af sé að verki einhver fyrirstaða sem er ekki fyrir hendi þar sem illgresið deyr af eitrinu.19 Ef orsök er veik — 18 Þessa kennisetningu má skilja á tvo vegu. Ef við skiljum hana þekkingar- frœiHlegum skilningi segir hún að við getum aldrei verið viss uin að gefin upptaln- ing á truflandi orsökum sé tæmandi. Ef við skiljum hana verufra’ðilegum skilningi segir hún að almcnnt talað (en kannski ekki í hverju einstöku tilfelli) sé enginn endir á orsökum sem geti komið í veg fyrir að A valdi B. Mér virðist síðari skilningurinn fela hinn fyrri í sér, en ekki öfugt. I þessari ritgerð kýs ég að skilja setninguna verufræðilega skilningnum. Þetta er í samræmi við skilning minn á Aristótelesi. Þó efast ég um að sýna megi fram á það með öruggu móti, á grund- velli varðveittra rita hans, hvom skilninginn hann lagði sjálfur í kcnnisetninguna. 19 En þetta mundu ekki allir segja. Skammtafræðin, að minnsta kosti í þcirri mynd sem Kaupmannahafnarskólinn léði henni, hcfur haft nokkur áhrif á orsaka- kenningar heimspekinga á þessari öld. Eftir kenningu Kaupmannahafnarskólans gildir gœfumunarlögmálið, eins og við getum kallað það hér, ekki almennt um skammtafyrirbæri. En þetta lögmál hefur lengi verið talið lýsa einum eðlisþætti orsakasambandsins. G.E.M. Anscombe lýsir gæfumunarlögmálinu á þessa leið: „Ef atburður hefur afleiðingu í einu tilfelli, en áþekk afleiðing á sér ekki í stað t' öðru áþekku tilfelli, þá hlýtur að vera einhver munur á tilfellunum sem gerir gæfu- muninn." Causality and Determination, (Cambridge: Cambridge University Press, 1971), s. 1 (sbr. tilvitnunina í Hume í næstu málsgrein minni í meginmáli.) Eitt af því sem leiðir af Kaupmannahafnarkenningunni er að af tveimur frumeindum sama geislavirka efnis geti önnur sundrazt á stundinni 11 og önnur 10.000 árum síðar án þess að neitt haft gert gæfumuninn á þeim eða aðstæðum þeirra á t ] (Þessu atriði átti Einstein erfitt með að kyngja, og hann rökræddi það við Bohr í áratugi). Anscombe færir rök að orsakakenningu — sem er ekki bundin við skammta-
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Hugur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Hugur
https://timarit.is/publication/603

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.