Hugur - 01.01.1994, Blaðsíða 114

112
Ritdómur
HUGUR
bendir þó ekkert til þess að Aristóteles hafí sjálfur skipað verkum sínum á
þennan hátt, eða nokkurn kerfisbundinn hátt yfirleitt. Þau verk sem hafa
varðveist eru flest fyrirlestrar en ekki frágengin rit. Það er ekki einu sinni víst
að Umsagnir sé eitt verk, því kaflar 10-15 (11 ^7-15^*32), sem kallast post-
praedicamenta (á eftir umsögnum), virðast skeyttir við verkið, og hefur einn
helsti ritstjórinn að verkum Aristótelesar lfklega staðið fyrir því.í Þó eru
Umsagnir líklega á meðal elstu rita Aristótelesar, ásamt Almœlum og
Spekirökum. 5 6
Ritið er merkilegt bæði fyrir hugmyndir sínar og áhrif, sem voru víðtæk,
jafnt í fornöld sem á miðöldum og langt fram á nýöld. Skömmu eftir alda-
mótin 500 þýddi Boethius rökfræðiritin ásamt Inngangi að umsögnum
Aristótelesar (Isagoge sive quinque voces) eftir Porfyríos (232/3-305), merkan
lærisvein Plótínosar. Þýðingin á Umsögnum ásamt Inngangi varð
undirstöðurit í heimspeki miðalda, kannski áhrifamest allra heimspekirita á
þvf skeiði. Á nítjándu öld var loks aristótelískri rökfræði hrundið af stalli, eftir
að hafa staðið allri þróun fyrir þrifum.
Umsagnir hafa fengið misjafna dóma hjá hugsuðum í gegnum tíðina.
Róttækasta gagnrýnin hefur jafnan verið á þá lund að hugmyndin sé ónýt og
umsagnarflokkun merkingarlaus. Augustinus kirkjufaðir skildi ekki púðrið í
verkinu: „Um tvítugt fékk ég í hendur bók nokkra eftir Aristóteles, er nefnist
„Tíu hugmyndaflokkar". Þegar mælskukennari minn í Karþagó og aðrir, sem
töldust lærðir, nefndu hana, tútnuðu gúlar þeirra af stærilæti.... Mér þótti
bókin fullskýr, er rætt var um „verur“, til dæmis hvað sé maður, og eiginleika
þeirra, svo sem sköpulag mannsins, vöxt hans, tölu fóta.... Hvaða gagn var
mér að þessu?“7 Ekki heldur Russell: „Ég verð að viðurkenna að ég hef aldrei
skilið hvað orðið „kategóría“ merkir, hvort heldur hjá Aristótelesi, Kant eða
Hegel. Ég held ekki að hugtakið sé gagnlegt á nokkurn hátt í heimspeki, túlki
nokkra skýra hugmynd.*'8 Gerum eilitla grein fyrir tveimur meginhugmyndum
Umsagna.
5 Hann hét Androníkos Ródíos og starfaði sem ritstjóri og æðsti maður aristótelista í
kringum 40 f.Kr. Það var strax á sjöttu öld sem ritskýrandinn Simplikíos benti á
gallann (Skýringar við Umsagnir; Commentaria in Aristotelem Graeca viii 379.8
(Kalbfleisch)).
6 Við tímasetningu ritanna styðjast menn helst við breytingar á stíl og vísanir innan
verkanna. Helstu verkin eru W.W. Jaeger, Studien zur Entstehungsgeschichte der
Metaphysik des Aristoteles (Berlín: Weidmann, 1912) og Aristoteles: Grundlegung
einer Geschichte seiner Entwicklung (Berlín: Weidmann 1923).
7 Ágústínus, Játningar, þýðing úr frummálinu ásamt inngangi og skýringum eftir
Sigurbjöm Einarsson (Reykjavík: Bókaútgáfa Menningarsjóðs, 1962), IV 16.
8 Bcrtrand Russell, History of Western Philosophy (2. útgáfa. London: Allcn &
Unwin, 1961) part II, kafli xxii, s. 210.