Saga - 1993, Page 49

HART HRÍS GERIR BÖRNIN VÍS"
47
skólans. í raun voru þeir hluti af því kerfi sem notarii skólans mynd-
uðu. Verndarmenn stuðluðu tvímælalaust að því að gamlar hefðir
lifðu og veittu nýsveinum andlegan styrk til að þrauka fyrstu erfiðu
ann í skólanum. Verndarmenn hafa einnig lært fjölmargt af að
uppfræða og ræða við skjólstæðinga sína. Ekki má heldur gleyma því
að þeir fengu oftast þóknun (nddition eða honorarium) fyrir. Hið nei-
kvæða má tengja því að verndarmenn gátu verið illa innrættir eða
jafnvel spilltir og kom það meðal annars í ljós á galdraöld þegar af-
vegaleiddir eldri sveinar leiddu þá yngri með ranghugmyndum. í 23.
8rein skólatilskipunarinnar 3. maí 1743 er skólapiltum bannað að taka
við slíkri þóknun.33 Finnur Jónsson ítrekar þetta bann í skólareglum
sínum 1769 (monita scholastica).
■ ^íðasta mánuð skólaársins var ekki nóterað í Skálholtsskóla og í
þeirn mánuði var skólapiltum leyft, reyndar innan vissra marka, að
ærslast. Þessi mánuður var á skólamáli nefndur strákamánuður.
Svokallaður skólaréttur var í höndum skólameistara en bekkjarréttur í
köndum kennara. Oft gat verið vafa undirorpið hvort betra væri fyrir
skólapilt að gangast undir bekkjarrétt eða skólarétt. Minni yfirsjónir
Voru teknar fyrir í bekkjarrétti og þurftu skólapiltar ekki að bíða eftir
refsingu. Með þessu móti losnuðu piltar við þá kvöl sem fylgdi því að
eftir refsingunni og þá angist að sjá fyrir sér aðdragandann að
refsingu fyrir skólarétti þar sem allir voru viðstaddir. Kennarar gátu
l*ka refsað hrottalega fyrir smávægilegar yfirsjónir, sérstaklega ef
beim var í nöp við hinn brotlega skólapilt.
^e8ar galdrafárið geisaði í Evrópu komu upp galdramál í skólun-
Um en oftast voru rektorar og biskupar svo upplýstir að þeir reyndu
að eyða málunum eins og taka má dæmi um í biskupstíð Brynjólfs
Sveinssonar.
^ennarar í Skálholti og á Hólum notuðu refsitól, auðmýkingu og
'Unilokun til að aga nemendur eins og kollegar þeirra í Danmörku.
nt er að finna dæmi um fangelsi í skólum. Menntaskólinn í Óðins-
veum hafði slíkt fangelsi sem nefnt var kulhuset. Það var, eins og
nafnið bendir til, kolageymsla skólans sem var einnig notuð til að
hýsa
oartuga nemendur sem höfðu brotið gegn reglum skólans.34 Á
34 ®r' ^kólatilskipunarinna, 3. maí 1743. Lngasafn II, 446-47.
Vllhelm Bang 1892,82.