Saga - 1993, Page 64
62
GUÐLAUGUR R. GUÐMUNDSSON
Getum við dregið nokkurn lærdóm af refsi- og eftirlitsnemakerfi
lúthersku latínuskólanna á íslandi? Vegna breytts samfélags og lífs-
hátta verður slíkt harla torvelt. Samt tel ég að við getum lært af þess-
um forfeðrum okkar nauðsyn þess að nýta þá nema innan skólans
sem lengst eru komnir í fræðum og þroska. Refsikerfið er aftur á móti
einungis hluti sögunnar og vonandi verður það ekki tekið upp aftur í
íslenskum skólum.
Aftanmálsgreinar
1 Vilhelm Bang 1892, 95. Þar segir að nemar hafi oft nefnt hrísvöndinn „Thomas" eða
„Toger" Hrísvöndur á berar axlir hét að „lose Troje" en ef höggunum var beint
neðar að „lose Bukserne", eitt högg á hrygg „Rygslag", tvö handhögg „handsker",
tvö hrísvandarhögg á buxur „Stut", fimm högg „dobbelt Stut", þrjú högg með hrís-
vandarskafti „vaad Stut", Carl E. Jorgensen 1965, 62-63. Þar segir hann og vitnar í
skólakómedíuna um drottninguna Ester, að nemar hafi m. a. notað eftirfarandi orð
um refsingar í skólanum: Ris-mos, klapfisk, hælekod, skrip-skrup, salat, pisk-tært-
er, pryglepolse, pukkelbrod, hándkager o. fl. Frumheimild C. E. J. er Lollesgárd
1932,157.
2 Árni Helgason 1907-15. „Skólahættir í Skálholti og Reykjavíkurskóla hinum forna."
Safn til sögu íslands IV. Kh. og Rvík, 79: „Allar syndirnar fyrir hverja viku voru upp-
skrifaðar á latínu og lesnar upp á hátíðlegri samkomu í skólanum, hvern laugardag
í Reykjavík. Þeir máttu afsaka sig sem gátu, en í Skálholti ekki nema á latínu. Sumir
af þessum Sublegibus |sem háðir voru skólareglum] voru nú betur að sér en sumir
af Exlegibus |sem ekki voru háðir skólareglum] og einkum hefi ég heyrt getið um
einn mesta gáfuvarg og uppvöðslusegg í Skálholtsskóla, sem forsvaraði sig kröft-
uglega og talaði latínu strax í skóla fullt eins vel og rector: byrjaði defensionem
Ivörnina] svona: »Mentitus est Snæbjörnus« ILyginn er Snæbjörn] hann var No-
tarius Scholæ lefsti nemi í efra bekkl, og lét svo dæluna ganga og skammaði notar-
ios út fyrir ónytjungsskap þeirra í latínu."