Saga - 1993, Page 122

120
GUÐMUNDUR J. GUÐMUNDSSON
Fjórðungi bregður til fósturs
„En eigi er kynlegt, að Skarphéðinn sé hraustur, því að það er mælt,
að fjórðungi bregði til fósturs/' segir Sigmundur, frændi Gunnars á
Hlíðarenda, áður en hann vegur Þórð Leysingjason.28 Víg Þórðar og
síðan víg þeirra félaga, Sigmundar og Skjaldar, eru hápunktur þess
hluta Njálu sem nefndur hefur verið húskarlavígin. Þessi hluti sög-
unnar bregður ljósi á mikilvægan þátt í íslensku þjóðlífi til forna en
það er sá siður að taka börn í fóstur.
í ómagabálki Grágásar er fjallað um fósturbörn. Þar er kveðið á um
hversu lengi barnið eigi að vera í fóstri og gert ráð fyrir að greitt sé
fyrir barnfóstrið.29 Mestur hluti kaflans fjallar þó um hvernig eigi að
ráðstafa fósturlaununum ef ekkert verður af barnfóstrinu. Yfirleitt var
það þannig að þeir sem neðar stóðu í þjóðfélagsstiganum fóstruðu
börn hinna sem ofar stóðu þó þar séu undantekningar á eins og síðar
verður getið. Sami háttur var hafður á meðal kelta. Þar tíðkaðist hvort
tveggja að börn væru sett í fóstur gegn gjaldi og einnig fóstruðu
menn börn höfðingja til að tryggja sér stuðning þeirra. Um þetta er
fjallað nákvæmlega í írskum lögum og þar eru meðal annars ákvæði
um hvað fósturforeldrinu beri að kenna fósturbarninu. Einnig er gert
ráð fyrir að fósturbörn hafi framfærsluskyldu gagnvart fósturforeldr-
um. Slík ákvæði er ekki að finna í íslenskum lögum. Það er samt ljóst
af Njálu að menn hafa talið að fósturbörn hefðu skyldum að gegna
gagnvart fósturforeldrum sínum því höfundur telur það sjálfsagt að
Njálssynir hefni Þórðar Leysingjasonar.
í keltneskum samfélögum var talið að sambandið milli uppeldis-
systkina væri alveg sérstakt. Einn hörmulegasti atburðurinn í sögun-
um um írska kappann Cú Chulainn er þegar hann drepur fóstbróður
sinn í bardaga. Svipað minni kemur og fyrir í Njálu en eins og kunn-
ugt er tók Njáll Höskuld Þráinsson í fóstur eftir að Skarphéðinn vo
föður hans og ólst hann upp á Bergþórshvoli eins og einn úr fjöl'
skyldunni. Njálssynir fóru síðar að honum fyrir áeggjan Marðar Val-
garðssonar og vógu hann. Ekki verður betur séð en menn hafi Ug1
svipaðan skilning í samband uppeldissystkina hér á landi og keltar
28 Njáls saga. íslendingasögur XI, bls. 97.
29 Grágás, bls. 96-9.