Saga - 1993, Page 154

152
EINAR H. EINARSSON
5. Lokaorð
Þar sem nú er komið á áttunda áratuginn síðan Kötlugosið 1918 hellti
ösku og eldingum yfir byggðir Vestur-Skaftafellsýslu, fer þeim ört
fækkandi sem muna þær náttúruhamfarir. Tiltölulega lítið er um
prentaðar frásagnir af gosinu og afleiðingum þess, og ekki svo að
almenningur hafi nú greiðan aðgang að samtímafrásögnum því bók-
arkver þau er komu út 1919, Kötlugosið 1918 eftir Gísla Sveinsson sýslu-
mann og annað með sama nafni eftir Guðgeir Jóhannsson kennara og
fleiri rit, eru löngu ófáanleg nema helst á nokkrum bókasöfnum.
Sama er að segja um bókina jnrðeldnr ii íslandi, upphaflega skráða af
Markúsi Loftssyni bónda í Hjörleifshöfða, sem Skúli sonur hans gaf
svo út aukna og endurbætta um 1930.
Þar sem farið er nú að búast við að Katla taki að rumska aftur á
næstu árum, hef ég orðið þess var að mjög margt af yngra fólki fýsir
mjög að fræðast um síðasta Kötlugos. Hef ég því með þessu raðað
saman nokkrum minnismiðum sem skráð var á það sem ýmsir mætir
menn sögðu mér um gosið í viðtölum sem ég hef við þá átt. Allt voru
þetta góðir og gegnir heimildarmenn sem áttu allir sameiginlegt að
standa á besta skeiði svo að segja í eldlínunni.
Drjúgt af aðaluppistöðunni í samantekt minni er sótt í hina ágætu
skýrslu Gísla Sveinssonar sýslumanns til Stjórnarráðs íslands. Hafi
hann þökk fyrir greinargóða frásögn.
Aður en botn er sleginn í þessa stuttu samantekt tel ég rétt að geta
örfárra atriða sem e.t.v. þykja ekki frásagnarverð en verða þó glötuð
vitneskja með okkur sem lifðum gosið ef ég setti þau ekki á blað.
Þegar bændur hófu slátt sumarið eftir gosið brá þeim heldur en
ekki í brún því gjóskan í grasrótinni fór svo með bitið í ljánum að
brýna þurfti miklu oftar en áður. Hjá mörgum var vani að leggja Ijá-
ina á einu sinni á dag en nú veitti ekki af að gera það þrisvar sinnum
á dag. Þetta þótti bændum ill vinnutöf og varla hittust bændur svo í
sláttarbyrjun að þetta yrði ekki þeirra fyrsta umræðuefni. Þá tók ekki
betra við þegar farið var að skera heytorfið. Þá stóð ekki við bitið í
torfljánum og varð það óhagræði úthaldsbetra en með sláttuljáina því
það hélst meðan torf var skorið. Þegar nokkur ár voru liðin frá gosinu
og gjóskan farin að ganga nokkuð ofan í jarðveginn var helst ekki
nothæft heytorf úr mýri þar sem gjóskulagið var tveggja sm þykkt