Saga - 1993, Síða 221

RITFREGNIR
219
Víðimýrarkirkju og í íslenskri þjóðmenningu. Eins og sjá má í bókinni um
kirkjur fer ekki margt fram hjá glöggu auga manns sem vanur er að skoða
fjalir fyrri alda og sér hann rákir og úrtök sem hann skýrir betur en áður
hefur verið gert.
Hörður teflir djarflega en af fræðimennsku og kemst að þeirri niðurstöðu
ðð myndin sé úr kirkju en ekki skála eins og Selma hélt fram á sinni tíð.
Hann gerir stutt yfirlit um Hólakirkjur, og út frá því bíður maður spenntur
eftir bók sem heitir Hólar. Kirkjur! Að því búnu rökstyður hann af alefli að
myndin eigi heima á Hólum og það jafnvel í hinni fornu kirkju Jóns Ög-
mundarsonar á 12. öld og hafi verið þar uns kirkja Jörundar hrundi svo
-hvert tré brotnaði'' árið 1394. Þá hafi þær verið nýttar í kirkju Péturs uns
hún hrundi 1624, en þó fremur sem smíðaviður en skraut og loks lagst í flakk
fyrir byggingu Halldórukirkju eða jafnvel þegar hún var rifin 1759. Það er
reyndar athyglisvert að stoðir úr henni virðast síðast hafa verið notaðar sem
girðingarstaurar í Flatatungu!
Hörður tímasetur myndina til um 1110-20, endurgerir hana og setur í kirkju
Jóns með sannfærandi hætti. Vissulega eru göt í framsetningu og næstum auð-
yelt að hafna henni. Hins vegar er hæpið að gera það ef ekki eru til aðrir val-
kostir betri og þá kann ég ekki að færa fram. Hún skýrir hins vegar margt
sem maður efaðist um í fyrri rannsóknum.
Sama gildir um Flatatungufjalirnar sem voru notaðar í kálfaþil en með
slungnum samanburði tekst Herði að sýna ekki aðeins fram á að rök Krist-
jáns Eldjárns um hinn skýra Hringaríkisstíl fjalanna standast fyllilega heldur
einnig að þær eru undir sterkum áhrifum engilsaxneskum. Hann vill hafa
Þ*r í kirkju Jóns og gerðar á fyrsta tug 12. aldar eins og hinar fjalirnar og
felur að þær séu hluti úr „mótívi" sem kallað er Majestas Domini,- Kristur
dómari. Ef þetta er rétt er á ferðinni elsta mynd slíkrar gerðar sem til er á
Norðurlöndum.
Þessi bók er líklega best þeirra fjögurra sem hér eru til umfjöllunar. Hún
leiftrar af fræðimennsku og Hörður teflir fram myndefni frá öllum hornum
kaþólsks siðar, töfrar fram lýsingar og fellir fyrri kenningar af sterkri rökvísi.
Hér heldur Hörður athygli lesandans eins og sá sem valdið hefur.
Lokaorð
Það er sannarlega tilhlökkunarefni fyrir fræðimenn og áhugafólk um kirkju-
*Þgu að vita til þess að Hörður Ágústsson fer fyrir verkinu Staðir og kirkjur.
ókmenntafélagið hefur staðið vel að útgáfunni og vonandi hafa bæði Hörð-
Ur °g það þrek til að halda þessu áfram. Á því eru þó vankantar og undrar
Ungan. Sá sem þetta ritar veit hvað það er að standa uppi með texta fallins
r*ðajöfurs og eiga að koma honum heim og saman í góða bók. Það er
\andasamur línudans. Þó finnst mér að fastar hefði mátt taka á verki Krist-
ja.ns °8 endurskoða það nánar. Þar kunna að hafa valdið nokkru áhrif frá
° undarrétti og fleira sem viðkvæmt er þegar höfundar eru fallnir frá. Best-