Saga - 1993, Side 243

RITFREGNIR
241
gat þó verið virðingarstaða og líklega hafa fylgt henni töluverð völd bæði
bein og óbein, formleg sem óformleg.2 Þær tilheyrðu einingu sem meðal ann-
ars stóð að framleiðslu bæði til sjálfsþurftar og vöruskipta, þær voru verk-
stjórar yfir vinnukonuliðinu og hafa ekki unnið alla erfiðistu vinnu.
Þegar Símon segir svo að um „aldamótin 1900 fari margt að breytast í lífi
húsmóðurinnar eins og í öðrum efnum" veit maður ekki frá hverju staðan
hefur breyst. Breyttist vinnutími kvenna til sveita eða í þéttbýli? Urðu atvinnu-
tilboðin í þéttbýlinu til að bæta kjörin og kjör hverra þá? Hvað með hús-
mæður á betri heimilum eftir stríð sem stóðu uppi vinnukonulausar? Höfðu
þær úr öðru starfi að velja en að vera húsmæður heima hjá sér? Hver var
munurinn á stöðu húsmóður í Reykjavík um 1950 og húsfreyjunni til sveita
um miðja 19. öld?
Oljós efnisjfmörkun íslandsdxtra leiðir á köflum til vandræðagangs hvað
varðar túlkun upplýsinga og framsetningu. Dæmi um þetta er kaflinn um
þjóðtrúna (bls. 251-71). Hér er alltof mikið skrifað í fróðleiksstíl, án þess að
úr fáist nein veruleg vitneskja um stöðu kvenna. Höfundur lendir í ógöngum
með að skýra sögulegt heimildagildi þjóðsagna. Það er til dæmis mjög tak-
mörkuö skýring að segja að huldusveinninn sé orðinn til vegna óskhyggju
kvenna og að „þær þrá karlmenn sem eru fallegri og betri við þær en karl-
mennirnir í raunveruleikanum" (bls. 253).
Þjóðsögur verður að túlka í samhengi við aðrar heimildir. Rangt er þó að
bera þær eingöngu saman við lýsingar erlendra ferðamanna því þá verður
Ijótleiki forfeðranna og -mæðranna of mikill. Og er ég þá komin að lendingu.
Könnunarflug Símonar er of tilviljanakennt til að hægt sé að draga nægjan-
legar ályktanir um líf dætranna. Þáttur Ragnhildar ber vitni um mun þrosk-
aðri vinnubrögð en hvorugt vil ég dæma úr Ieik fyrir verkið. Það er vanda-
samt að skrifa yfirleitt þegar víða vantar frumrannsóknir og tel ég þar sé
komin skýring þess að valin er „svipmynd" fremur en „ströng fræði". En
vandinn er bara ekki minni við „myndræna" framsetningu og tel ég nauð-
synlegt að rýna betur í íslcmdsdætur máli mínu til stuðnings.
Heimildarýni
Um miðja síðustu öld var samfélagsstada kvenna um margt slæm. Þær
höfðu á flestum sviðum mun minni réttindi en karlar og hugmyndir
um jafnrétti kynjanna virðast ekki hafa hvarflað að nokkrum manni á
þessum tíma (bls. 37, mín skáletrun).
Hér eru konur og karlar borin saman án þess að nokkuð sé gert í því að
skýra betur ólíka samfélagsstöðu þeirra. Nútíma jafnréttishugtak er yfirfært
a tímabil sem ekki þekkti það. Þetta kallast að dæma á röngum forsendum.
Við notum til dæmis ekki upplýsinguna, í 17. og 18. aldar merkingu, við
2 Sjá umræðu um þessa skiptingu á völdum í Agnes. S. Arnórsdóttir: „Þankar um
konur og stjórnmál á þjóðveldisöld". Yfir íslandsáta. Afmælisrit til heiðurs Magmisi
Stefánssyni sexlugum 25. desember 1991. Reykjavík 1991, bls. 7-19.
l6-SAGA