Saga - 1993, Síða 244

242
RITFREGNIR
greiningu á 12. og 13. öld. Aðeins neðar á þessari sömu síðu segir Símon að
„sjálfsagt þótti að karlar hefðu í alla staði meiri völd en þær". Hér vil ég
spyrja hvort nokkur hafi rannsakað þetta efni ofan í kjölinn? Þrátt fyrir að
konur hafi ekki notið formlegs jafnréttis á við karla og þeir að öllum líkind-
um verið ráðandi aðili á heimilum sínum þá útilokar það ekki að konur hafi
líka getað haft viss völd yfir körlum.
Eg sakna sárlega að ekki hefur verið rýnt betur í þær þjóðfélagslegu breyt-
ingar er áttu sér stað á þessu tímabili. Borgaraleg hugmyndafræði var að
vakna í lok 19. aldar og henni fylgdu hugmyndir um aukin mannréttindi til
handa konum. Það er engin tilviljun að frjálslyndir karlar, eiginkonur þeirra
og dætur, fara að berjast fyrir réttindum kvenna er líða tekur á 19. öld. Hvers
konar jafnrétti og sjálfræðistal fylgdi þeirri öld og segir okkur lítið um raun-
verulega stöðu húsmæðra og húsbænda „sveitasamfélagsins". Þetta tímabil
er einmitt tími breytinga og það verður að fjalla um það sem slíkt, í stað þess
að segja að svona hafi það verið, samanber kaflann „Það er nú svona að vera
kona" (bls. 37). Heiti hans felur í sér líffræðilega löghyggju. Líf kvenna
ákvarðast ekki bara af kyni heldur einnig samfélagsháttum, tíðaranda, stétt-
arstöðu, hjúskaparstöðu og mörgu fleiru. Kvennasaga er ekki bara saga
kvenna og ef ævi kvenna reynist hafa verið aumari en karla, þá þarf að skýra
það og þá hugmyndafræði sem ól af sér misréttið og setja hana í orsakasögu-
leg tengsl.
Ragnhildur kemst miklu betur frá þessu efni öllu í sínum hluta og gerir
því betri söguleg skil. Hennar skrif byggjast að hluta til á þeirri söguskoðun
að konur hafi átt bágara en karlar. Þetta má sjá í inngangi að atvinnukafla
hennar (bls. 97-8) og í vali hennar á heimildatexta (bls. 103). Varhugavert er
þó að láta „kúgun kvenna" blinda sig um of og dæma konur þar með úr leik
sem gerendur í sögunni. Skoða þarf konur í öllu sínu veldi en ekki bara að
einblína á karlaveldið. Hver var munurinn á stöðu húsfreyjunnar í gamla
sveitasamfélaginu um 1850 (án formlegra pólitískra réttinda) og húsmóð-
urinnar í Reykjavík (með formleg pólitísk réttindi) um 1950? Hvor samfé-
lagsgerðin var konum auðveldari til frama og áhrifa og spyrja má einnig
hvort sú breyting sem varð á allri umgjörð samfélagsins hafi skilað sér í
formi breyttra Iífsgæða í raun fyrir konur?
Símoni tekst ágætlega upp við að nota Mnnn og konu sem heimild, en sag-
an endurspeglar hugsunarhátt 19. aldar mannsins Jóns Thoroddsens á sinn
skáldsögulega hátt (bls. 62-3). Því verður að skoða þá mynd sem sagan gefur
í samræmi við það. Greina þarf á milli hefðbundinna hugmynda um konur
og óskar eða skáldskapar höfundar um efnið. En Símon fellur á heimilda-
rýninni og segir „Svona voru góðar heimasætur 19. aldar" (bls. 64). Draum-
sýn skáldsins um 18. öldina er gerð að sögulegri lýsingu á fyrirmyndarstúlk-
unni á 19. öld.
Á bls. 72-8 er rætt um giftingar á mjög svo ófullnægjandi hátt. Segir höf-
undur að hjúskaparmál hafi ekki ráðist af tilfinningum fólks þó svo að ástin
hafi getað blómstrað. Ekki er fjallað nánar um þetta hjónabandsform, hvað
þá að hugað sé að nýjustu efasemdum fræðimanna um tilfinningaskort fyrri
alda manna.