Saga - 1993, Side 245

RITFREGNIR
243
Víða gætir píslarvættissjónarhorns og framfaratrúar. Þetta er sagan frá öm-
urleika til betri hátta og með þeirri yfirskrift getur margt gleymst og auð-
veldlega eru felldir dómar um annars ágætis líf. Viðmiðið er nútíminn og
vesöld formæðranna er mikil (bls. 10-13). Það er þó eins og Símon hafi á til-
finningunni að hann hafi gengið of langt í lýsingum á ömurleikanum (bls.
19). En tilgangurinn á að helga meðalið. Til að geta skilið þjóðfélagsstöðu
kvenna fyrir um 100 árum þarf að þekkja til þeirra ólíku aðstæðna sem fólk
bjó við þá og nú. Spurningin er bara hvort Iýsingin sé sagnfræðilega sönn.
Ef saga er skrifuð í anda framfarahyggju er viss hætta á að fortíðin öll
lendi undir sama hatti. Mig grunar að hugmyndin um framfarir hafi stýrt
vali heimildatexta og túlkun um leiki barna (bls. 58). Hvað er átt við þegar
sagt er að leikir barna og önnur skemmtun og gleði hafi verið fábreytt? Og
að „slíkar voru gleðistundirnar í samfélagi fábreytileikans." Gleði barna er
óskaplega afstæð og alls ekki víst að mönnum hafi þótt tilveran svo fábreytt.
Að minnsta kosti segir í öðrum kafla frá fjörugu næturlífi sveitaballanna og
öðrum skemmtunum til sveita „áður fyrr". Og þá er skyndilega „fátt um
skemmtanir fyrir ungt fólk í Reykjavík" á síðustu áratugum 19. aldar (bls.
66).
Framfarahyggju gætir svo sterkt að á köflum fáum við gjörsamlega ranga
mynd af stöðu kvenna. Aður hef ég minnst á að húsmóðirin uppi í sveit er
dæmd til starfans vegna lítilla atvinnumöguleika (bls. 78). Þá er vinnudagur
kvenna upp til sveita álitinn svo langur og strangur (bls. 80). Hvað með þær
er seinna þvoðu þvotta í tólf tíma við laugarnar eða voru daglangt að
skrúbba saltfiskinn? Sagt er að eftir því sem á líður hafi aðbúnaður á íslensk-
um heimilum batnað (bls. 82). Hin langa og stranga dags- og vikuvinnu-
áætlun húsmæðra sem birt er á bls. 84-5 bendir þó ekki til að húsfreyjur hafi
verið iðjulausar þrátt fyrir að „tæknin hafi haldið innreið sína".
Endurmnt og ný rannsóknarverkefni
Ragnhildur skrifar sína sögu oft lengra fram en til 1950 og er það vel því ekki
finnast nein sérstök skil í lífi íslandsdætra um miðja öldina. Eðlilegt fram-
hald af sögu vinnukvenna er frásögn af þeim er fóru til útlanda í vist og
seinna birtast svo „au-pair" stelpurnar. Þar með hefur saga þeirra sem sinna
húshjálp í samtímanum verið sett í sögulegt samhengi (bls. 122). Á þennan
hátt er opnuð leið til að skilja ólíka stöðu kvenna. Og Ragnhildur fær okkur
hl að muna að Theodóra Thoroddsen gat þakkað vinnukonum sínum í
kvæðum, en fékk þó ekki helgað sig skáldskapnum óskipta því hún átti 13
hörn á 22 árum (bls. 119-20). Ragnhildur fjallar einnig lítillega um „hið
onefnda vandamál, togstreituna á milli hinna ólíku kvenhlutverka" (bls.
166-70). Og mætti setja marga í vinnu við að rannsaka þá streitu alla.
Ragnhildur nefnir að gagngerar breytingar hafi orðið á kjörum kvenna á
árunum 1856-1940. Er þar átt við málaflokkana fjárráð giftra kvenna, kosn-
'ngarétt og kjörgengi, og menntun kvenna. Ég álít þó að endurmeta þurfi alla
19. öldina og spyrja hvort hún hafi að öllu Ieyti verið framfaratími fyrir