Uppeldi og menntun - 01.01.2010, Side 46

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 19(1–2)/201046
KennSla Um orðHlUta eyKUr orðSKilning nemenda á yngSta Stigi grUnnSKÓlanS
kennslutímabilsins en orðskilningur samsvarandi hóps nemenda sem ekki fengu slíka
kennslu.
Tilgátan var í meginatriðum studd. Börnunum sem tóku þátt í inngripunum gekk
mun betur að skilja afleidd raunorð eftir að inngripin höfðu átt sér stað en áður en þau
hófust. Það átti við hvort sem kennt var í litlum hópum eða í skólastofunni þar sem
kennslan var felld inn í daglegt skipulag bekkjar. Litlu kennsluhóparnir tóku einnig
miklum framförum við að skilgreina bullorð samansett úr raunverulegum orðhlut-
um, en það próf reynir mikið á getu barna til að brjóta orð upp í einstaka orðhluta og
skilning þeirra á hlutverki hvers orðhluta fyrir merkingu orðsins í heild. Niðurstöður
rannsóknarinnar sýna einnig að ekki var aðeins um skammtímaáhrif að ræða því að
áhrifa inngripanna gætti þremur mánuðum eftir að kennslunni lauk. Börnin sem lentu
í samanburðarhópi tóku aftur á móti litlum sem engum framförum við lausn prófanna
meðan á kennslutímabilinu stóð.
Rannsóknin bendir því ákveðið til þess að þó að orðhlutavitund barna í fyrstu
bekkjum grunnskólans sé almennt frekar brotakennd (sjá t.d. Nunes og félaga, 1997)
er mögulegt að auka skilning þeirra á þessari hlið tungumálsins og sá skilningur skilar
sér í aukinni hæfni til þess að finna út merkingu afleiddra orða. Kennsla um orðhluta
og orðmyndunarreglur virðist því ekki aðeins áhrifarík leið til þess að efla orðskilning
barna í efri bekkjum grunnskólans (Nunes og Bryant, 2006), heldur einnig yngri barna
sem eru að hefja skólagöngu. Þetta eru mikilvægar niðurstöður, ekki síst vegna þess
að sú kennsluaðferð sem hér var skoðuð skapar tækifæri til þess að bregðast snemma
við þeim mikla einstaklingsmun sem er á orðaforða nemenda við upphaf grunnskóla-
námsins. Þannig má auka möguleika þeirra sem standa höllum fæti á þessu sviði. Það
að inngripin séu áhrifarík hvort sem þau eru notuð við kennslu lítilla hópa eða felld
inn í daglega kennslu heils bekkjar hefur einnig mikla þýðingu þar sem tímaskortur
er oft helsta ástæða þess að kennarar eiga erfitt með að nýta sér mörg þeirra kennslu-
úrræða sem í boði eru. Þessi orðnámsaðferð eykur jafnframt líkurnar á að börn geti
fundið út merkingu orða sjálfstætt án utanaðkomandi hjálpar og það hlýtur að skipta
miklu máli miðað við þann gríðarlega fjölda orða sem meðalgrunnskólanemandi
tileinkar sér árlega (sjá t.d. Nagy og Anderson, 1984). Við túlkun á niðurstöðum rann-
sóknarinnar er þó mikilvægt að hafa í huga að úrtakið í báðum athugunum var lítið og
því nauðsynlegt að staðfesta niðurstöðurnar á stærri hóp barna. Einnig þarf að kanna
betur langtímaáhrif inngripanna.
Sú rannsókn sem hér hefur verið fjallað um var gerð á enskumælandi börnum. Því
vaknar sú spurning hvaða þýðingu niðurstöðurnar hafi fyrir íslenskar aðstæður. Líkt
og gerist í öðrum germönskum málum eru flest nýyrði í íslensku mynduð með því að
erlend orð eru þýdd beint eða löguð að því málumhverfi sem um ræðir, eða að þau
eru mynduð á grunni annarra orða, oft með samsetningu tveggja eða fleiri stofna eða
með afleiðslu. Þó talsvert sé um tökuorð í íslensku fellur stærstur hluti orðaforðans
í seinni flokkinn (Guðrún Kvaran, 2005). Orð samsett úr tveimur eða fleiri orðhlut-
um eru því mjög algeng í íslensku og því ekki ótrúlegt að orðhlutavitund og næmi
fyrir orðmyndunarreglum tungumálsins skipi síst lægri sess í þróun orðaforðans í
íslensku en í öðrum tungumálum, eins og t.d. ensku. Því má ætla að sú aðferð og þau