Uppeldi og menntun - 01.01.2010, Side 64

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 19(1–2)/201064
faglegt SJálfStæði grUnnSKÓla
Við grunnskóla skal starfa skólaráð sem er samráðsvettvangur skólastjóra og skóla-
samfélags um skólahald. Skólaráð tekur þátt í stefnumörkun fyrir skólann og mótun
sérkenna hans (Lög um grunnskóla nr. 91/2008).
Með þessu ákvæði hefur verið skapaður samráðshópur sem minnir á hliðstæða tilhögun
í Noregi. Líta má á þetta ákvæði sem lið í að styrkja það sem kalla mætti samráðslíkan
skólastarfs, þ.e. með því að leiða hagsmunaaðila saman. Af niðurstöðum okkar að
dæma hefur samráðslíkani einnig verið beitt við mótun skólastefnu sveitarfélaga þótt
um það hafi ekki verið lagaákvæði. Samkvæmt lögum um grunnskóla frá 1995 bar
sveitarfélagi ekki bein skylda til að setja sér stefnu. Í lögunum frá 2008 ber þeim aftur
á móti skylda til þess en líkt og í fyrri lögum er ekki kveðið á um með hvaða hætti það
skuli gert.
Staða skóla og skólastjóra er afar ólík eftir sveitarfélögum. Í sumum tilvikum hafa
sveitarfélög bæði stutt sína skóla og haft frumkvæði að stefnumótun en í öðrum hafa
samskiptin verið lítil og takmarkast við fjármálalegar hliðar. Um 54% sveitarfélaga,
sem eru 76 talsins, reka einungis einn grunnskóla og hafa ekki á að skipa sérfræðingum
í skólamálum öðrum en þeim sem við skólana starfa (Samband íslenskra sveitarfélaga,
2010). Líklegt má telja að þar sem þannig háttar til geti skólastjóri og starfslið skóla
haft meiri áhrif á áherslur skólastefnunnar en þar sem sveitarfélag rekur skólaskrif-
stofu þar sem fagmenn starfa.
Skólastjórar í Reykjavík skera sig nokkuð úr hvað varðar viðhorf til stefnumörkunar
sveitarfélags. Þeir telja að stefna borgarinnar auki faglegt sjálfstæði kennara þegar
skólastjórar á öðrum landssvæðum telja hana ekki breyta miklu. Jafnframt kemur
fram að skólastjórar telja að ágreiningur sé meðal kennara um áherslur skólastefn-
unnar og þriðjungur þeirra álítur að kennarar séu ekki samþykkir þessum áherslum.
Þetta kann að stafa af því að ábyrgð á útfærslu skólastefnu er lögð á herðar einstakra
skóla og kennara en kennarar telji sig ekki hafa átt þá hlutdeild í stefnumörkuninni
sem skólastjórar og skólayfirvöld álíta. Hugsanlegt er einnig að stefnunni hafi verið
framfylgt af meiri þunga en almennt tíðkast hjá sveitarfélögum eða hún hafi beinst að
afmörkuðum áherslum, eins og t.d. einstaklingsmiðuðu námi.
Erlendar rannsóknir sýna að auka má samstarf skóla og grenndarsamfélags með
ýmsum hætti (Addi-Raccah og Gavish, 2010; Candal, 2009; Honig, 2009; Hugh Watson
Consulting, 2004). Ástæðurnar fyrir samstarfinu geta jafnframt verið mismunandi. Í
rannsókn Honig (2009) voru það skólarnir sem þrýstu á sveitarstjórnir um að mæta
þörfum skólanna á þeirra forsendum. Hlutverk sveitarstjórnar beindist þá að sam-
starfi um faglega þróun á forsendum skólanna frekar en að einskorðast við eftirlit með
starfsemi þeirra. Líta má á þetta sem dæmi um samstarf sem ekki telst hefðbundið
og byggist á þörfum skólanna. Candal (2009) komst að þeirri niðurstöðu að árangur
nemenda hefði batnað samfara auknu sjálfstæði skóla. Rannsókn þeirra Addi-Raccah
og Gavish (2010) bendir aftur á móti til þess að aukið sjálfstæði í orði gangi ekki alltaf
eftir. Fyrir því geta verið ýmsar ástæður, svo sem skortur á menntun og frumkvæði
meðal skólanefndarfólks (Hugh Watson Consulting, 2004).
Hugtökin ábyrgð, vald og sjálfstæði liggja til grundvallar stjórnskipulagi skóla,
samanber umræðuna hér að framan. Því má halda fram að þróun og breytingar á