Uppeldi og menntun - 01.01.2010, Síða 95

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 19(1–2)/2010 95
H Ja lt i J Ó n Sv e i n S So n o g Bö r KU r H a n S en
Trú nemenda á eigin færni
Hugtakið ,,self-efficacy“, trú á eigin færni, kom fyrst fram í skrifum Bandura en hann
er sá fræðimaður sem mest hefur fjallað um það (sjá t.d. Bandura, 1997). Síðan hafa
margir ritað um efnið og rannsakað það við mismunandi aðstæður og frá ýmsum
sjónarhornum (Betz, 2000). Á síðustu áratugum hafa hugmyndir hér að lútandi hlotið
mikla athygli í rannsóknum á vettvangi menntunar, einkum og sér í lagi í tengslum
við hvata til náms (e. motivation).
Trú á eigin færni er skilgreind sem mat einstaklings á eigin hæfileikum til að skipu-
leggja meðal annars nám sitt og laða fram athafnir sem leiða til árangurs. Í því felst
hvaða viðfangsefni einstaklingur kýs að takast á við og hversu mikið hann leggur á sig
í því skyni. Bandura bendir á að rannsóknir sýni til dæmis að tengsl séu á milli trúar
nemenda á eigin færni og frammistöðu í stærðfræði. Meðal hópa þeirra sem raðað var
í samkvæmt getu hafi komið í ljós að þeir nemendur sem höfðu trú á eigin færni stóðu
sig betur en hinir sem efuðust um hana. Jafnvel svo að þeir sem töldust vera góðir í
stærðfræði og höfðu mikla hæfileika, en aftur á móti litla trú á eigin færni, stóðu sig
verr en ætla mátti (Bandura, 1997).
Bandura fullyrðir að fólk sem efast um hæfileika sína á ákveðnum sviðum reyni að
forðast krefjandi viðfangsefni vegna ótta við að mistakast. Því finnist erfitt að takast
á við verkefnin, leggi sig síður fram og gefist upp við jafnvel minnstu hindranir. Og
vegna þess hvað þessir einstaklingar hafi litla trú á eigin færni taki þeir mistök eða
lítinn árangur nær sér en hinir og eigi á hættu að verða fórnarlömb þunglyndis og
streitu (Bandura, 1977). Að mati Bandura gætu unglingar auk þess leiðst út í óæski-
lega hegðun við slíkar aðstæður (Bandura, 1997).
Fræðimenn telja að um sé að ræða samspil margra þátta þegar nemendur þroska
með sér trú á eigin færni. Í því sambandi nefna þeir tilfinningu nemenda fyrir hæfi-
leikum sínum, fyrri árangur, þyngd verkefna og hversu miklum tíma hefur verið varið
í þau. Fleiri þættir skipta hér máli, svo sem tíminn sem farið hefur í lausn verkefna,
hversu mikilli hjálp viðkomandi hefur þurft á að halda, samanburður við félaga,
hvatning sem nemandinn hefur fengið til dæmis frá kennurum og líðan og tilfinning-
ar meðan á vinnunni hefur staðið. Væntingar um útkomu gegna mikilvægu hlutverki
vegna þess að nemendur laðast frekar að verkefnum sem þeir halda að þeir geti náð
tökum á en hinum sem þeir telja sig síður ráða við (Schunk og Miller, 2002).
Unglingum er mikilvægt að fá staðfestingu á eigin færni frá öðrum til þess að öðlast
og þroska með sér þessa sjálfsmynd. Máli skiptir hversu mikla hvatningu nemendur fá
frá til dæmis foreldrum, skóla og öðrum þeim sem þeir hafa samskipti við en saman-
burður við félagana er unglingum tamur (Harter, 1999; Schunk og Miller, 2002).
Hvati til náms
Schunk og Miller (2002) benda á að hvati til náms og trú á eigin færni þroskist með
nemendum þegar þeir fái á tilfinninguna að þeim gangi vel í námi og nái árangri. Telja
þeir að engu að síður þurfi takmarkaður árangur eða hægar framfarir á einhverju sviði
ekki endilega að minnka trú á eigin færni hafi nemendur trú á að þeir geti gert betur