Íslenzk tunga - 01.01.1965, Page 92

90
ÚR FÓRUM ORÐABÓKARINNAR V
springa og mysan settist oían á, og eru dæmi um það víðsvegar af
landinu. En við höfum einnig heimildir um, að so. bresta á hafi ver-
ið notuð í þessari sömu veru, bæði um skyr og ábrystir. Heimildar-
maður úr Borgarfirði vestra telur, að ýmist hafi verið sagt að
bresta á eða brysta á í ofangreindri merkingu, og Austur-Húnvetn-
ingur einn er þar á sama máli og nefnir það m. a. því til áréttingar,
að sagt hafi verið, að brostið vœri á ábrystum, sem verið var að
hita. Einnig höfum við dæmi af Vestfjörðum um bresla á í þessari
merkingu.
Erfitt er að gera sér grein fyrir formlegum tengslum so. bresta á,
brysta og brysla á eða hver þeirra sé upprunalegust í þessu sam-
bandi. Vera má, að hér sé um hliðstæðar myndanir að ræða, en
einnig er hugsanlegt, að brysta á sé samrunamynd úr bresta á og
brysta. Geta má þess, að Jón frá Grunnavík nefnir so. bresta á í sam-
handi við ábryslir: „Þat brestr á því, scil. puntamen,“ þ. e. ‘himnan’;
„Hinc þat brestr á góðri nýrri mjólk ...,“ og gæti það bent til þess,
að sú sögn væri allgömul í áðurgreindri merkingu.
Þá höfum við haft spurnir af kk-orðinu brystingur bæði af Norð-
ur- og Austurlandi, en bryslingur er einskonar pottábrystir og var
helzt búinn til úr þunnum eða kostalitlum broddi. Virðist nafnið
leitt af brysta. No. brystingur er einnig til í samsetningu, jlagbryst-
ingur ‘sprungur í leirflagi’, sbr. brysla á flagi.
Ég kem þá að no. ábrystir, sem til er í ýmsum afbrigðum, t. d.
ábrystir, ábryslur, ábrestir, ábrestur og ábreistur. Svo virðist sem
orðmyndin ábrystir tíðkist helzt norðanlands og á norðanverðu
Vesturlandi og sýnist hafa aukið við ríki sitt á síðari árum, efalítið
fyrir áhrif bókmáls. Ábrestur eða ábrystur eru tilbrigði, sem algeng-
ust eru sunnanlands og austan. Orðmyndin ábrestir þekkist í Borg-
arfirði vestra og á Mýrum, og heimildir eru um ábreislur af Aust-
fjörðum. Mönnum kynni að koma í hug, að þessi sérhljóðavíxlan
(r:e) í síðari nafnliðnum væri ávöxtur flámælis, en það er fráleitt,
enda er hún eldri en svo. Elzta dæmi um orðið er í orðabók Guð-
mundar Andréssonar og er þar ritað ábryslr; frá svipuðum tíma er
ábrisler í málfræði Runólfs Jónssonar. IJá kemur og fyrir orðmynd-