Íslenzk tunga - 01.01.1965, Page 95

ÚR FÓRUM ORÐABÓKARINNAR V
93
var raunar setning ein í blaðinu Austra, þar sem tilteknir óhófs-
menn eru kallaðir „tóbakselgir, vínsvelgir og kaffibelgir,“ auk þess
sem mér liafði lengi verið nokkur grunur að merkingarskilgreiningu
Bj örns Halldórssonar á orðinu elgur. Það kom í lj ós, að merkingar-
svið orðsins er víðara en tilgreint er í orðabókum. Heimildarmaður
upprunninn á Austfjörðum kannaðist við no. elgur í merkingunni
‘mathákur’, einnig við matelgur í sömu veru. Þá barst okkur og vísa,
ættuð úr Húnavatnssýslu, þar sem elgur merkir sýnilega ‘matgráð-
ugur maður’: „... fyrst þú ert sá ærinn elgur, / sem aldrei verður
saddur, já / . ..“ Einnig fréttum við af no. elgur ‘þurftarfrekur
maður’ norðan úr Fljótum. Af Suðurlandi fengum við þær fréttir,
að karl einn hefði tekið svo til orða um gemling, sem búinn var að
fá skitu: Það er elgur í honum, og þá vísast átt við iðrabelging e. þ.
h.; og heimildarmaður þaðan kannaðist við no. matelgur ‘mathák-
ur’. Ekki þekktu menn þá merkingu kk-orðsins elgur, sem tilgreind
er hjá Birni Halldórssyni, en þó bárust ýmsar fréttir af Vestfjörðum
og Vesturlandi, sem fara þar allnærri. Þar þekktust t. d. orðin kaj-
aldselgur um mikið kafald, hríðarelgur um kófhríð og skafelgur um
skafmold eða skafrenningskóf; einnig leirelgur ‘eðja’. Loks höfðum
við svo spurnir af því, að vestur við Breiðafjörð væri orðið elgur
haft um sveljanda eða kuldastorm með snjókomu eða án.
Um so. elgja fréttum við fátt. Þó kannaðist heimildarmaður af
Austfjörðum við að elgja í sig ‘háma í sig’. Einnig barst okkur vísa,
sem hyrj ar svona: „Þú sem elgir kífið karls / .. .,“ þar sem elgja
virðist merkja ‘æsa, belgja upp’, og koma háðar þessar merkingar
heim við eldri heimildir, og skal nú að þeim vikið. í orðabók Guð-
mundar Andréssonar segir, að so. elgja merki ‘belgja sig upp og
spúa’ („Eg elge / intumeo, evomo ...“). í Tyrkjasvæfu sra Magnús-
ar Péturssonar frá öndverðri 17. öld segir m. a. svo um Tyrki:
„. . . þá sæki sakanauðir / svelgi og elgi dauði.“ Og virðist so. elgja
merkja hér sama og svelgja. 1 kvæðum sra Þorláks Þórarinssonar á
Ósi kemur sögnin elgja fyrir í merkingunni ‘helgja, æsa upp’: „And-
skotinn allrar illsku / elgir upp hrokabelginn.“ Þá hefur og elgja
merkinguna ‘spúa’ í Þjóðsögum Jóns Árnasonar og víðar, og í orða-