Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1947, Síða 75

GUÐMUNDUR G. HAGALÍN FIMMTUGUR
57
Annað viðfangsefni, sem hér að
framan hefir aðeins verið stiklað á,
væri að sýna með dæmum fram á
stíl-þróun Hagalíns.
Lykilinn að þessari stíl-þróun er
að finna í formála Hagalíns fyrir
Strandbúum 1923. Þar segir hann
svo:
“íslenskir skáldsagnahöfundar
hafa lítið gert að því, að láta per-
sónur sínar tala sem óbreyttast al-
þýðumál. Má segja, að Jón Thorodd-
sen sé þar sérstæður. En ég tel það
eigi lítils vert, að farnar séu sem
mest brautir talmálsins. Málið verð-
ur samgrónara persónunum — og
þær um leið eðlilegri.
Þá er ég skrifa sögur, hefi ég
ósjálfrátt í huga Vestfirði, vest-
firska lífernisháttu og vestfirskt
lundarfar. Gleymdum orðum skýtur
upp, þau verða samræm persónun-
um og krefjast réttar síns. . . . Víða
kann að vera skortur á því, að tal-
málið sé svo eðlilegt og samgróið
persónunum, sem ég vildi, en við
það verður að sitja.”
Fyrsta stigið í þessari stílþróun
má nú sjá í Strandbúum, í sögu eins
°g t. d. “Tófuskinninu,” þar sem
gömlum vestfirskum hjónum er
mjög skoplega lýst, oft með þeirra
eigin orðum, en yfirleitt svo, að hin
klassiska ritmáls setningaskipun er
látin halda sér.
Næsta stigið er stíll Kristrúnar í
Hamravík. Hér hefir Hagalín not-
að ekki aðeins orð úr talmáli eldra
fólks frá Arnarfirði og alt norður
a Hornstrandir, heldur hefir hann
líka sveigt stílinn, setningaskipun
°§ setningabyggingu, eftir fram-
Setningu og tali eldra fólks, sem
hann hafði kynst í æsku. Þótt hann
noti fyrirmyndir að þessum stíl, þá
fylgir hann engri einni persónu ná-
kvæmlega, heldur bræðir stílinn
saman úr tali nokkurra kvenna,
sem hann þekkir vel.
Þriðja stigið er stíllinn á Konung-
inum á Kálfsskinni. Ef mér skjátl-
ast ekki, þá mun hermihneigð Haga-
líns hér birtast á hæsta stigi, og
þætti mér líklegt, að hann hefði
haft all-mikið fyrir því, að gera
hverja persónu úr garði sem ein-
stakling markaðan af málfari sínu.
Svo ég er ekki svo viss um, að það
sé rétt, sem glöggir menn hafa látið
í ljós við mig, að Hagalín hafi rubb-
að bókinni upp. Hefi ég áður bent
á það, að setningaslitrin og upp-
hrópanirnar muni vera glögg ein-
kenni gamalmenna, en fyrir alt
þetta hefir ritdómarinn í Tímariti
Máls og menningar dæmt bókina
óalandi og óferjandi í dómi, sem
annars gefur all-glögga hugmynd
um þau stíleinkenni Hagalíns, sem
fara í taugar dómarans. Vera má, að
Hagalín hafi í raun og veru skotið
hér yfir markið, því hóf er best í
hverjum hlut. Þó gæti vel farið svo,
að fólk vendist stílnum, eins og
menn vöndust stílnum á Manni og
konu, þótt hún væri í fyrstu talin
standa Pilti og stúlku að baki. Því
það má segja um stíl Konungsins.
eins og kerlingin sagði um bana-
kringluna: mörg er í henni matar-
holan.
Þar sem stíll Hagalíns byggir svo
mjög á lifandi tali manna, karla og
kerlinga, þá væri það sýnilega
meira en ómaksins vert, að grensl-
ast eftir fyrirmyndum hans. Að
vísu er ekki hægt að rita þann
kapítula nú, þar sem málið mundi