Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1947, Side 77

GUÐMUNDUR G. HAGALÍN FIMMTUGUR
59
ari í Iöunni 1934 og skal ekki endur-
taka hann hér. En í henni gagnrýnir
hann stefnumið íslenskra bókmenta
eins og þær voru um 1920, og finnur
þar ekki nema stefnuleysi eftir sig-
ur þjóðarinnar í baráttunni við
Dani. En einmitt hér telur hann
það verkefni skáldanna, að vísa
leiðina fram, eftir nákvæma rann-
sókn á eðli þjóðarinnar — ekki eins
og það birtist hjá borgurum bæj-
anna, bankamönnum, kaupmönnum,
útgerðarmönnum, skipstjórum, rit-
stjórum, ráðherrum, stjórnmála-
mönnum að dæmi Kvarans og
Kambans — nei, eins og það birtist
hjá alþýðunni, óbrotinni, óspiltri
og frumstæðri, þessari alþýðu, sem
að hyggju Hagalíns er full af speki,
ef maður kynni að túlka hana.
“Sumir alþýðumenn, einkum þeir
sem minst eru lærðir, geta varla
sagt svo orð, að eigi bendi það á
andlega sjálfstæðan meið með ótelj-
andi og ófyrirsjáanlegum þroska-
möguleikum.”
Ef það er ekki rómantík að setjast
við fætur Kristrúnar gömlu frá
Hamravík og nema að henni speki,
þá skýtst mér í greiningu hlutanna.
En Hagalín, sem er allra manna
fróðastur um samtímabókmentir,
vill heldur telja sig raunsýnismann
—realista,— og er þá skylt að at -
huga, á hverju hann muni grund-
valla þá skoðun sína.
Hað er satt, að hann hefir meir og
rneir gert sér far um raunsæi í lýs-
lngum sínum af söguhetjum sínum.
Hann gengur nær söguhetjum sín-
Urn en hann gerði í upphafi, lýsir
þeim með öllum þeirra kostum og
^enjum, hermir eftir þeim og hugs-
ar í þeirra stíl. Og honum mun seint
verða brugðið um, að hafa málað
neinar glansmyndir af postulum
sínum, þótt lengi muni stafa birtu
af sumum söguhetjum hans. Það er
als ekki auðvelt, að gleyma gömlu
konunni í Hamravík.
Hitt er líka satt, að sumar af síð-
ari bókum Hagalíns hafa verið með
nokkuð öðru og raunsæara sniði
heldur en hinar fyrri bækur hans.
— í hinum fyrri bókum hefir mað-
ur postulana og boðskap þeirra, í
hinum síðari heldur lífið sjálft. Af
þessari síðari raunsærri gerð virðist
mér Kirkjuferð vera og kannske
besta dæmið: Blítt lætur veröldin.
Hér er ljósi og skugga jafn skift
svo, að manni virðist frásögnin
vera mjög sönn mynd af veruleik-
anum, yndislegum eða ógurlegum,
eftir því sem á hann er litið. Hag-
anlega nær höfundur þessum til-
gangi sínum í síðustu lýsingu bók-
arinnar. Bílferðin með hinum
skörpu andstæðum sínum, sorg og
dauða, léttúð og fastúð verður að
tákni hinnar stríðu hljómkviðu
veruleikans. Það er mjög undir
skaplyndi hvers og eins komið,
hvort hann lætur hugfallast eða
jafnvel sturlast, þegar eyru hans
opnast fyrir þeim ámáttka söng, eða
hvort hann er nógu mikið karl-
menni til að láta sér hvergi bregða.
En með því að Hagalín er karlmenni
og “glaður maður” eins og vinir
hans kölluðu hann strákinn, þá ból-
ar hvergi á neinum afslætti við
veruleikann í bókum hans, heldur
þvert á móti.
V.
Næsta haust 10. október 1948 á
Guðmundur G. Hagalín fimmtugsaf-