Hugur - 01.06.2009, Blaðsíða 20

18
Sigríður Þorgeirsdóttir
úreltar kenningar fortíðarinnar, því þeir eigi heldur að kryfja vandamál sem eru
efst á baugi í samtímanum. Mér virðist sem svipað hafi gilt um afstöðu
heimspekinga til kynþáttar, og var t.d. ekki fjallað að ráði um þjóðernishyggju
Heideggers í námskeiðum um verk hans við háskólann minn í Berlín fyrr en með
útkomu bókar Victors Farias um Heidegger og þjóðernissósíalismann (Farias
1991).
Femínísk heimspeki andmælti slíku viðhorfi. Astæðan er ekki einungis þau
gífurlegu mótandi áhrif sem kvenfyrirlitningarhefðin hefur haft í sögu menningar
okkar, en margir heimspekingar endurspegluðu hana og færðu rök fyrir henni.
Ástæðan er ekki síður heimspekileg og það er þungvægari ástæða. Sú kynjatví-
hyggja sem hefur einkennt verk margra heimspekinga er ekki eitthvað sem hægt
er að líta fram hjá vegna þess að hún er iðulega liður í hugsanakerfi viðkomandi
heimspekinga og mótar hugmyndir þeirra um eftirsóknarverða og síður æskilega
eiginleika mannverunnar. Afhjúpun femínískra heimspekinga á kvenfjandsemi
varpar þess vegna ljósi á einsleitan mannskilning innan heimspekinnar. Vitundar-
leysi um þetta er nógu slæmt, en verra er þegar enn er hugsað um manninn á
forsendum slíks skilnings. Hin hefðbundna kynjatvíhyggja, þ.e. gamalgrónar
heimspekiklisjur um kynjamismun, endurómar í öðrum tvenndarpörum heim-
spekinnar. Fyrir vikið höfum við búið við tvíhyggju innan heimspekinnar sem
hefur ekki aðeins litað viðhorf okkar til kynjanna og hlutverka þeirra. Tvíhyggjan
gegnsýrði hugmyndir heimspekinga um samband vitsmuna og tilfinninga, líkama
og sálar, náttúru og menningar, hlutlægni og huglægni. Hún fól í sér stigskiptingu
sem gerði þeirri hlið hugtakaparsins sem var tengd hinu karllega hátt undir höfði
en gerði lítið úr þeirri hlið sem var tengd hinu kvenlega. Afleiðingin var sú að
kenningar heimspekinga um þekkingarveruna, siðaveruna eða athafnaveruna voru
iðulega einsleitar. Með því að skilja vitsmuni sem andstæðu tilfinninga fékkst skert
sýn á hið vitsmunalega; með því að líta, að hætti Descartes, svo á að vitsmunir
væru aftengdir hinu h'kamlega glataði hugtakið um þekkingarveruna rótfestu sinni
í samfélagi, timabili, aðstæðum og lífinu sjálfu. Bók Genevieve Lloyd um Mann
skynseminnar, bók Susan Bordo um Flóttann til hlutlægninnar og bók Susan
Moller Okin um Konur í vestrænni stjórnspeki hafa verið afgerandi fyrir þessa
gagnrýnu sýn á helstu kenningar og kenningasmiði heimspekinnar.12
Áður en lengra er haldið er vert að hafa í huga að kvenheimspekingar fyrri tíma
voru oft ekki gagnrýnir á hina karllægu hefð heimspekinnar, enda hafa lýðræðis-
og kvenfrelsisbyltingar 19. og 20. aldar átt stærstan þátt í vexti femínískrar gagn-
rýni innan heimspeki. Karlleg kerfi, eins og heimspekin hefur verið, hafa oftast átt
sér samverkamenn úr röðum kvenna til að viðhalda ríkjandi hugmyndakerfi.
Einnig verður að halda því til skila að í heimspeki samtfmans er það ekki nema
12 Genevieve Lloyd, The Man of Reason (1984); Susan Bordo, The Flight to Objectivity. Essays
on Cartesianism and Culture (1987); Susan Moller Okin, Women in Western Political Thought
(1979). I greinasafni mínu Kvenna megin (2001) er einnig að finna greinar um kynjatvíhyggju
heimspekinnar.