Hugur - 01.06.2009, Page 75

Hvernig hvetja siðferðisdómar?
73
þann sem er á öndverðum meiði skora ég að koma með slíka skýringu. Þar til það
hefur verið gert stendur fyrri gagnrýni mín á hvatainnhyggjumenn.
Krefst skynsemi siðferðishvatar?
Enn er ósvarað þeirri spurningu hvort eitthvað sé til í þeirri ásökun að greinargerð
mín fyrir siðferðishvöt sé á skjön við hugmyndir okkar um siðferðisdóma sem
boðandi. Jay Wallace hefur fært rök fyrir þessu. Vandamálið, segir hann, er að hjá
mér virðast tengshn milli siðferðisdóma og hvata „með öllu valfrjáls og handahófs-
kennd. Svo vill til að sumir gerendur framkvæma það sem þeir dæma siðferðilega
rétt eða gott, en aðrir gerendur gera það ekki; en h'tið er í greinargerð hennar sem
myndi renna stoðum undir þá fullyrðingu að þeir sem finna til siðferðilegrar hvat-
ar séu einhvern veginn að sýna viðeigandi eða rétta svörun við þeim siðferðilegu
auðkennum sem þeir skilja“ (2001:7). Umkvörtunarefni hans er ekki það að sam-
kvæmt skoðun minni sé siðferðishvöt sálfræðilega tilfallandi - það viðurkennir
hann sjálfur - heldur að ég sýni boðunarmátt hennar sem „tilviljun háðan“ (sama
rit: 8). Wallace heldur að til sé boðandi skilyrði þess efnis að gerandi skuli finna til
hvatar af siðferðisdómum sínum og lætur að því liggja að skoðun mín á siðferðis-
hvöt skuldbindi mig því til að hafna slíku skilyrði. Hann telur að shkt skilyrði stafi
af boðunargildi siðferðisins.
Það eru ekki augljós sannindi að sh'kt boðandi skilyrði sé til staðar og að minnsta
kosti hefiir Nick Zangwill (2003:150) andmælt staðhæfingu Wallace. Boðunargildi
siðferðisins felst í óumflýjanlegum kröfum á okkur öll um að lifa í samræmi við
rétta siðferðisdóma - að minnsta kosti í samræmi við þá sem kveða á um skilyrði,
kvaðir og skyldur. En er krafa á okkur um að hfa samkvæmt siðferðisdómum okk-
ar óháð sanngildi þeirra? Eins og Zangwill bendir á fehir sumt fólk hættulega
siðferðisdóma — til dæmis siðferðisdóma þess efnis að grimmdarverk séu rétt-
lætanleg ef þau þjóna siðferðilega mikilvægu markmiði. Er eitthvað við þetta fólk
að sakast ef það lifir ekki samkvæmt þessum afvegaleiddu siðferðisdómum og
fremur ekki shk voðaverk? Ef það væri krafa að lifa samkvæmt siðferðisdómum
sínum, þá stangaðist sú krafa á, í slíkum tilvikum, við þá siðferðilegu kvöð að
fremja ekki ódæðisverk. Það hggur því varla í augum uppi að til sé boðandi skilyrði
þess efnis að við eigum að láta hvetjast af siðferðisdómum okkar eða að slíkt skil-
yrði megi rekja til þeirrar staðreyndar að siðferði sé boðandi.
Þrátt fyrir þetta hallast ég að þeirri skoðun að samkvæmt boðunargildi siðferð-
isins beri okkur að gera okkar besta til að glöggva okkur á siðferðilegum auð-
kennum og nota ígrundaða siðferðisdóma okkar sem leiðarvísi fyrir hfið. Vissulega
er engin trygging fyrir því að þetta muni vísa okkur á hina siðferðilega réttu braut,
sé fitið til brigðuheika okkar í siðferðilegum efnum. Jafnvel þótt við séum í þeirri
stöðu að geta greint siðferðileg auðkenni þá eru jafnt heiðarleg mistök sem víta-
verðar yfirsjónir mögulegar. Samt væri einkennilegt ef krafa hvíldi á okkur um að
hfa á tiltekinn hátt án þess að krafa væri um að nota ígrundaða dóma okkar um
hvers er svo krafist af okkur sem leiðarvísi fyrir lífið, jafnvel þótt alltaf sé hætta á