Hugur - 01.06.2009, Blaðsíða 76

74
Sigrún Svavarsdóttir
að dómarnir séu með öllu rangir og muni þess vegna leiða okkur afvega. Ef það
gerist verður hið rétta siðferðilega mat á viðkomandi einstaklingi flókið: hann
fylgdi ígrunduðum siðferðisdómi sínum eins og hann ætti öðru jöfnu að hafa gert,
en samt sem áður hegðaði hann sér hræðilega því að dómurinn var rangur. I slík-
um tilvikum ákvarðast sekt gerandans að miklu leyti af því hvers konar mistök
leiddu til dómgreindarleysis hans og hvaða hvötum hann þurfti, eða þurfti ekki,
að sigrast á til að fremja svo hræðilegan verknað. (Dómgreindarleysið gæti átt
rætur að rekja til brests á næmleika rétt eins og vitsmunabrests.) Þó sýndi gerand-
inn af sér ranga hegðun, hvernig svo sem sekt hans er til komin. Mat á gerand-
anum og athöfnum hans getur þannig kvíslast þótt nátengt sé. Hér er ekki gefið í
skyn að dæma skuli af hörku fólk sem getur ekki fengið sig til að fylgja siðferðis-
dómum sem leiða það til grimmdarverka. Slíkt fólk kann að sýna mikilvægari
siðferðisdygð en siðferðilega samviskusemi.
Brýtur það einhvern veginn í bága við greinargerð mína fyrir siðferðishvöt að ég
fallist á ofangreint boðandi skilyrði? Ég fæ ekki séð hvert ágreiningsefnið á að vera
og finnst ásökun Wallace um að ég geri boðunarmátt siðferðishvatar „tilviljun
háðan“ fremur illskiljanleg. I fyrri skrifum mínum hef ég sett fram skýringu á því
hvernig siðferðisdómar hafa hvetjandi áhrif: kenningu um sálræna þætti siðferðis-
hvatar. Þetta bindur mig ekki neinni sérstakri afstöðu varðandi boðandi skilyrði
þess efnis að við eigum að finna fyrir hvöt af siðferðisdómum okkar. Eina skuld-
bindingin er að sé sh'kt boðandi skilyrði til staðar þá verði það ekki uppfyllt (í raun
og veru) nema viðkomandi finni til löngunar til að vera siðsamur; það er því eins
mikilvægt að hafa löngunina og að uppfylla viðkomandi boðandi skilyrði. Það
kæmi á óvart ef það vinnur gegn skýringu á því hvernig siðferðisdómar hvetja að
hún feli ekkert í sér um það hvort til staðar sé boðandi skilyrði um siðferðishvöt.
Þar af leiðandi stangast skoðun mín á verkun siðferðishvatar ekki á við hina boð-
andi kenningu um siðferðishvöt sem ég hef nú gert að minni. Saman fela þær í sér
að það sé tilfaUandi hvort tilteknum einstaklingi er tamt að finna til þeirrar hvatar
af siðferðisdómum sínum sem hann (öðru jöfnu) ætti að gera. Þetta er ekki það
sama og að segja að það sé tilviljanakennt hvort gerandi ætti að finna til hvatar af
siðferðisdómum sínum.
Hið ofangreinda boðandi skilyrði hvatarinnar er þó ekki hið sama og Wallace
leggur til: hvatningarskilyrði hans. Samkvæmt skilyrði Wallace hefur þeim sem
ekki finna til hvatar af einlægum siðferðisdómum sínum annað hvort mistekist,
vegna gallaðrar íhugunar, að nema boðunargildi siðferðilegra auðkenna eða þeir
þjást af verklegum skynsemisbresti. Ekkert sem ég hef sagt felur í sér að löst þeirra
sem ekki finna til hvatar af einlægum siðferðisdómum sínum sé að finna í gallaðri
íhugun eða verklegum skynsemisbresti. Að vísu leiðir þetta af ofangreindri boð-
andi kenningu um siðferðishvöt, ef við gefúm okkur tvær forsendur í viðbót: (i) að
þeir sem íhuga á réttan hátt viðurkenni að á þeim hvíli boðandi krafa um að nota
einlæga siðferðisdóma sína sem leiðarvísi fyrir lífið; (ii) að það sé skilyrði verk-
legrar skynsemi að ef einhver viðurkennir að á honum hvíli boðandi krafa um að
lifa samkvæmt tiltekinni gerð dóma þá verði hann að líta á slíka dóma sem sinn
leiðarvísi fyrir lífið og þar með að láta hvetjast af þeim.