Hugur - 01.06.2009, Page 79

Hvernig hvetja siðferðisdómar?
77
skynsemi ef maður tekur aðeins atriðin sem stefnan kveður á um með í reikn-
inginn við umhugsun um hvernig skuh hegða sér við tiltekið tækifæri og útilokar
þau atriði sem maður byggði á þá ákvörðun sína að taka upp þessa stefnu. Fyrri
fullyrðingin virðist líka ósennileg. Eg játa fiíslega að ég kalla yfir mig lögmæta
gagnrýni þegar ég geng gegn reglum um að stelast ekki yfir götur og ég andmæli
ekki (innst í hjarta mínu) þegar ég er sektuð fyrir það. Þetta hlýtur að jafngilda
viðurkenningu á því að krafa sé á mig um að hlýða reglunum og að tilhugsunin
um að ólöglegt sé að stelast yfir götu hafi boðunarmátt.
Ég hef verið að slengja fram hálfköruðum hugmyndum um ástæður til athafnar,
boðunarmátt og skilyrði fyrir skynsemi. Þær þarf að þróa betur og rökstyðja við
annað tækifæri. Það sem ég vonast til að hafa gert hér er að vekja upp efa um þá
hugmynd að hvataskilyrði Wallace megi styðja með klisjukenndum fullyrðingum
um tengslin milli boðandi dóma, viðurkenningar á ástæðum til athafnar og skyn-
semi hvataviðbragða. Ég er efins um hvataskilyrði Wallace og forsendurnar um
verklega skynsemi sem það byggir á. Mig grunar að þetta sé það sem Wallace
hefur í huga þegar hann heldur því fram að ég geri boðunargildi siðferðishvatar
„tilviljun háð“ (2001: 8). Það sem hann á við með þessu er að ég lít ekki svo á að
siðferðishvöt sé skilyrði fyrir skynsemi. Svo vill til að hann hefur rétt fyrir sér þar,
þótt ekkert við skoðun mína á verkun siðferðishvatar bindi mig þeirri afstöðu.
Eins og ég hef fært rök fyrir hér að ofan er sú skoðun að hvöt af siðferðisdómum
eigi rætur að rekja til löngunar í fullu samræmi við hvataskilyrði Wallace.
Hið meðvitaða sjónarhorn peirra sem hvetjast siðferðilega
Wallace hefur aðra skylda og alvarlegri gagnrýni fram að færa á skoðun mína á
siðferðishvöt. Hann færir rök fyrir því að þeir sem finna fyrir siðferðilegri hvöt
sýni ekki aðeins viðeigandi eða rétta svörun við siðferðilegum auðkennum heldur
skilji þeir líka þannig hvataviðbrögð sín á þennan hátt. Skoðun mín á siðferðishvöt
getur ekki, samkvæmt Wallace, gert þessu sjónarhorni hins siðferðilega hvatta
geranda fullnægjandi skil:
Það er einkennandi fyrir slíka gerendur að peir telja að athafhirpeirra séu
studdar meðmælum eða réttlætingu til komnum afpeirri staðreynd aðpær séu
siðferðilega skyldubundnar eða að öðru leyti siðferðilega verðmætar. Þettager-
ir að verkum að siðferðishvötpeirra erpeim skiljanleg sem viðeigandi við-
brögð við peim ihugunarefnum sem peir telja að hafi boðunarmátt. Þetta er
nokkuð sem verður útundan í áhugaverðri greiningu á meðvituðu sjónar-
horni hins siðferðilega geranda sem Svavarsdóttir setur fram ([1999]:
202-3). Samkvæmt henni er „innri hlekkur“ milli afstöðu og skoðunar
einstaklings sem finnur (til að mynda) hjá sér hvöt til að hjálpa einhverj-
um vegna þess að hann telur að það væri siðferðilega rétt. Þessi hlekkur
er til staðar þar sem siðferðileg skoðun gerandans tengir það sem almenn
löngun hans til að vera siðsamur beinist að við þá sértækari löngun sem