Hugur - 01.06.2009, Page 108

106
Henry Alexander Henrysson
snertiflöt við aðrar kenningar, ekki síst nytjahyggju.54 Það þarf því ekki að koma á
óvart að Magnús Stephensen, sem að öllum líkindum varð fyrir áhrifum af
náttúruréttarkenningum hafi virst hugsa sem „eins konar nytjastefnumaður.“55
Náttúruréttur gerir vissulega ráð fyrir að til þess að athöfn eða ákvörðun sé rétt
þurfi hún að vera til góðs fyrir einstaklinga, land og lýð. Hvorki nytjahyggja né
aðrar gerðir leikslokakenninga fundu upp þann dóm að réttmæti athafna byggði
á lögmáli um gæði. Samkvæmt þeim náttúrurétti sem hvað skýrast á sér rætur í
verkum Tómasar helgar tilgangurinn meðalið, hvað svo sem margir siðfræðingar
vilja herma upp á skólaspekilega siðfræði. Tilgangurinn eða markmiðið er aftur á
móti heldur flóknara fyrirbæri en hinar bestu heildarafleiðingar nytjastefnunnar
gera ráð fyrir. Hins vegar er það líka alveg rétt að sú siðfræði sem hvað skýrast
hefiir barist gegn því að tilgangurinn helgi meðalið, þ.e. skyldusiðfræði Kants, er
heldur ekki fuUkomin umbylting á kenningum forvera hans sem aðhylltust nátt-
úrurétt. Hefði Magnús Stephensen lagt mesta áherslu á að farsæld lands og lýðs
væri aðeins tryggð ef góður hugur fylgdi máh og engin farsæld væri þess eðlis að
hún náist með tilviljanakenndum ætlunum, þá hefði hann ekki endilega verið að
kynna til sögunnar kantíska siðfræði. Miklu fremur hefði hann verið að hugsa til
þess hluta náttúruréttar sem tekur slcyldur og góðan hug alvarlega. Og ef Magnús
hefði lagt út af því í ræðu sinni að ákvarðanir stjórnvaldsins krefðust dygða hefði
hann k'klega átt hvað skýrastan samhljóm með sígildum kenningum náttúruréttar.56
En þar með væri ekki hægt að stimpla hann sem aristótelista í siðfræði.57
54 Margir sem taka náttúrurétt alvarlega í dag, og sjá hann ekki sem fullkomlega „dáðlausan",
sjá í honum kenningu sem viðurkennir sterkustu þætti annarra normatívra kenninga og
sneiðir hjá helstu vandamálum þeirra. Um þessa skoðun má m.a. fræðast hjá Mark Murphy
í grein hans „The Natural Law Tradition in Ethics" í Stanford Encyclopedia of Philosophy
(http://plato.stanford.edu/).
55 I bókasafni Magnúsar mátti finna verk bæði Grotiusar og Pufendorfs, að því sem fram kem-
ur hjá Inga Sigurðssyni, Hugmyndaheimur Magnúsar Stephensen, bls. 33. Ef skautað er yfir
verk Wolffs má vel falla í þá gryfju að stimpla hann sem einhvers konar nytjahyggjumann.
„Hámörkun hamingjunnar [G/«rÆ]“ er hugtak sem hann setur fram ítrekað (undir áhrifum
frá Leibniz) og má vald stjórnvalda vera ótakmarkað ef það hámarkar hamingju þegnanna.
56 Samhljómurinn með kenningu Pufendorfs hefði þó verið lítill, þar er ekkcrt pláss fýrir
dygðir eins og þær koma fyrir hjá Tómasi eða jafnvel í veraldlegri búningi í samtímanum
hjá Philippu Foot. Þar sem náttúrulög Pufendorfs snúa ekki að einstaklingnum ef svo má að
orði komast, heldur einungis að samfélagi einstaklinga, þá er ekkert rými fyrir dygðugt líf-
erni í skilningi sjálfsbetrunar og farsæls lífs. Hjálpræðið bíður einstaklingsins í næsta heimi.
Það gæti verið verðugt verkefni að skoða hugmyndaheim Magnúsar Stephensen með það
að markmiði að sjá hvar hann stendur í þessu máli.
57 Það er reyndar umdeilt hversu tengdar náttúruréttarkenningar 17. og 18. aldar eru aristótel-
iskri dygðasiðfræði. I fyrsta lagi yfirgnæfir rökhyggjan hina aristótelísku hugmynd um dygð
sem ávinning þjálfúnar og í öðru lagi er réttmæti athafna ekki eins augljóslega tengt altæku
lögmáli hjá Aristótelesi. Astæða þess að ég dreg hugleiðingar um grein Þorsteins inn í þessa
ritsmíð er sú að enn og aftur vil ég benda á hversu margbreytileg og flókin hugsun býr í
náttúruréttarkenningum. Eg byggi þessa umfjöllun um það hvernig náttúruréttur á margt
sameiginlegt með öðrum siðfræðikenningum á persónulegri reynslu minni í rannsóknamál-
stofúm heimspekideildar Háskólans í Reading, þar sem kennarar og doktorsnemendur áttust
oft við í býsna snörpum deilum um siðfræði. Prófessor David Oderberg er náttúrulagasinni
(sjá t.d. verk sem hann ritstýrði með Tim Chappell, Human Values: New Essays on Ethics
andNaturalLaw frá 2004) og getur gjarnan náð saman með kollcgum sínum sem aðhyllast