Hugur - 01.06.2009, Blaðsíða 117

Óttafrjálslyndi og óttinn við frjálslyndið
115
Óttinn verður, í samræmi við hugmyndir Montaigne, upphafspunktur óttafrjáls-
lyndisstefnunnar hjá Shklar og Rorty. Sumum kann að þykja slíkur grundvöllur
helst til huglægur og veikburða, en Rorty er ekki sama sinnis. Samkvæmt honum
er „viðurkenning þess að við eigum það sameiginlegt að vera móttækileg fyrir
niðurlægingu eina félagslega tryggðarbandið sem þörf er á.“20 Það nægir að vita
,hvað er niðurlægjandi1 svo samfélagið þroskist á þann veg að fólk fái tækifæri til
að ,sýna hvert öðru góðvild‘,en aftur á móti „vill frumspekingurinn einnig svara
spurningunni ,Hvers vegna skyldi ég forðast það að niðurlægja aðra?‘“21 Eftir sem
áður hefur ekkert afdráttarlaust svar fundist við þessari spurningu, þrátt fyrir að
leitað hafi verið frá örófi alda. Kannski ættum við einfaldlega að gefa slíka fræði-
lega viðleitni upp á bátinn. Það er einmitt það sem Rorty gerir, en hann vill frekar
halda gildum frjálslyndisstefnunnar á lofti í ljósi gagnhyggju, og vonandi með
árangursríkari hætti, vegna þess að ,stofnanir frjálslyndisstefnunnar séu miklu
betri en „þeir kostir aðrir sem í boði eru [...] [samkvæmt] þeim skilningi á sam-
stöðu manna sem þróun lýðræðislegra stofnana [hafi] ýtt undir.“22
Rorty leiðir að því rök, og það varpar miklu ljósi á afstöðu hans, að skáldsagna-
höfundar, blaðamenn og aðrir ,meistarar hins órökvísa* sem lagt hafi í margar
orrustur gegn alræðishyggju og öðrum ófrelsisskrímslum hafi náð mun meiri
árangri en nokkur heimspekingur eða hálærður kenningasmiður hafi getað hingað
til. Við eigum það að þakka fólki á borð við Jesúm Krist, Charles Dickens og
Harriet Beecher Stowe ef grimmd meðal almennings hefur minnkað eitthvað að
ráði, ekki Kant, Popper eða Rawls. I huga Rortys hefur skynsemin, en ekki til-
finningar, verið ofmetin sem tæki til félagslegra framfara. Aukin og endurbætt
hugmynd um ,samstöðu‘ manna sé lykillinn, en ekki strangfræðileg útskýring t.d.
á því hvernig endurdreifing verðmæta sé rökfræðileg afleiðing þeirrar stjórnskipu-
legu forsendu að réttlæti sé mikilsverðasta gildi okkar.23 Samkvæmt Rorty þurfa
samfélög manna að hafa yfir að ráða færum ,ástarfulltrúum‘ sem geta ,fyllt heim-
inn töfrum á nýjaleik', þ.e. breikkað og dýpkað þá ,sameiginlegu trú‘ sem færir fólk
saman og hjálpar því að „finna sameiginlegan grundvöll í þeirri von að það geti
náð samkomulagi."24
Shklar og Rorty nefna oft ,tilfinningaríka menntun', sem samræmist þessari
nálgun, og segja að hún geti leitt til þess að borgararnir hneigist æ minna til
grimmdar.25 Shklar er þeirrar skoðunar að ,pólitísk kenning' geti ekki verið án
,pólitískrar sálfræði1.26 Eigi heimspekingar og stjórnmálahugsuðir að gera eitthvert
20 CIS, s. 91.
21 CIS, s. 91 (áherslubr. Rortys).
22 CIS, s. 197.
23 í Objectivity, Relativism, and Truth. Philosophical Papers - Vol. I (skammstafað PPi héðan
í frá) setur Rorty þessa athugasemd fram með því að stilla hefðbundinni leit vestrænnar
heimspeki að ,hlutlægni‘ og ,strangri nákvæmni' upp á móti ,samstöðu‘ og ,mikilvægi‘.
24 PPi, s. 190.
25 Sjá m.a. OV, s. 240-2 og Richard Rorty, Essays On Heidegger and Others. PhilosophicalPapers
- Vol. II (skammstafað PPi héðan í frá), s. 75-7.
26 Shklar, Political Thought Political Thinkers, s. 350.