Hugur - 01.06.2009, Page 136

134
Róbert Jack
allan veruleikann, frekar en flest önnur rit, en ekkert um að þau hafni öllu öðru.
Fullyrðingar Justmans um að ekkert skipti máli í sjálfshjálparritum nema manns
eigin þrönga hamingja virðast mér því ósanngjarnar. Hvers vegna skyldi þá Dyer
til að mynda vitna til frelsisreglu Johns Stuarts Mill með þessum orðum: „Megin-
afstaðan hlýtur að vera að einstaklingar hafi rétt til að ákveða hvernig þeir vilja lifa
lífi sínu, og svo lengi sem beiting þeirra á þessum rétti stangast ekki á við jafnan
rétt annarra ætti að líta á einstakling eða stofnun sem brýtur á honum sem kúg-
ara“.38 Justman vitnar sjálfur í þessi orð Dyers til að gagnrýna hann fyrir orðalag
og áherslur, en virðist ekki ná innihaldinu.39 Þá gerir Justman sjálfshjálparfræð-
ingum upp svo fjarstæðukenndar hugmyndir um sjálfhverfni og ábyrgðarleysi að
færa þyrfti skýr rök fyrir að þetta sé meining þeirra, en það gerir hann ekki. Dæmi
er sú ályktun hans að sjálfshjálparfræðingar telji sjálfsagt að yfirgefa börn sín ef
mann langi til.40
Justman telur reyndar að sjálfshjálparritin eigi fleira sammerkt með útópisma
en sjálfhverfni og höfnun á siðferði. Má þar nefna hugmyndina um að lifa í núinu
sem hann tclur að feli í sér andóf gegn sögu og hefðum.41 Þetta virðist Justman
vera óraunhæft og afneitun á raunveruleikanum. Hann gerir hins vegar enga til-
raun til að skilja þá innri upplifun eða reynslu sem býr að baki. Þannig talar hann
eins og ekkert skipti máli nema ytri hefðir, reglur og samfélag og allt þetta hefur
hann upp á svið hugmyndafræðinnar.
Hann gagnrýnir til að mynda Phil McGraw þegar hann ráðleggur okkur að
hætta að ásaka fólk því þannig séum við oft einungis að reyna að fría okkur
ábyrgð.42 Justman skilur þetta þannig að með þessu verði lof merkingarlaust því
það sé andstæða ásökunar.43 Augljósasta túlkunin á orðum McGraw kemur hins
vegar ekki fyrir í texta Justmans, þ.e. að McGraw eigi ekki við að öll gagnrýni sé
útilokuð heldur að sú tilfinningahlaðna afstaða að kenna öðrum um ófarir sínar sé
ekki vænleg til að átta sig á og taka á vandamálunum. I staðinn vitnar Justman í
Isaiah Berlin löngum orðum um mikilvægi lofs og lasts í samfélaginu; þannig
gagnrýni hann einræðið í Sovétríkjunum þar sem slíkt hafi ekki verið leyft. Á
grundvelli mjög hæpinnar túlkunar á McGraw tengir Justman þannig höfúnda
sjálfshjálparrita við hugmyndafræði ogvoðaverk Sovétríkjanna,44 sem eykur ekkert
skilning manns.
Hugmynd Justmans um hvernig maður nær tengingu við raunveruleikann er
svo nokkuð sérstök. Það er til að mynda upplýsandi þegar hann segir á einum stað
eftir að hafa fjallað um skuldbindingu í sjálfshjálparfræðum á 13 blaðsíðum: „Hér
vil ég snúa mér frá hinum þurra og abstrakt heimi teoríunnar til hins ríkulega
38 Dyer (2001: xvi).
39 Justman (2005:116).
40 Justman (2005: 42).
41 Justman (2005: 33 og 41).
42 Justman (2005: 60-61).
43 Justman (2005: 62).
44 Justman (2005: 65). Justman líkir sjálfshjálparfræðum ekki einungis við Sovétríkin heldur til
dæmis einnig við menningarbyltinguna í Kína og nasisma (2005: 56 og 209).