Hugur - 01.06.2009, Síða 142

140
Róbert Jack
fyrir. Greina má gagnstæðar kröfur til rita í heimi fræða annars vegar og í sam-
félaginu almennt hins vegar.
Mér virðist sjálfshjálparrit frekar falla undir kröfu samfélagsins um hagnýtt gildi
fræða, en fræðirit lúta kröfú fræðaheimsins um nákvæm og lýtalaus vísindi. Fyrri
krafan skilgreinist frekar af hinu jákvæða nothæfa framlagi, en hin síðari af því að
standast neikvæða gagnrýni. Sá sem stendur frammi fyrir samfélagslegu kröfunni
finnur fyrir þörf á að útvíkka hugmyndir sínar, koma með nýja fleti á hagnýtingu
fræða sinna. Krafan er um meira. Sá sem stendur frammi fyrir fræðilegu kröfunni
kann hins vegar öðru fremur að óttast villuna. Villuótti heldur frekar aftur af höf-
undinum, fær hann til að skera niður skrif sín og ijarlægja sig hagnýtingu sem
erfitt er að útfæra fyrir flókinn hversdagsheim þannig að vísindalegri nákvæmni
sé til skila haldið.62 Diss á sjálfshjálparrit væri þannig að vissu leyti skiljanleg af-
leiðing af vísindalegum nákvæmniskröfum.
III. Einkenni oggildi sjálfshjálparrita
I framangreindu hef ég fjallað um gagnrýni fjögurra höfunda á sjálfshjálparrit og
nefnt hugsanlega ástæðu fræðimanna fyrir að dissa slík rit. Eg finn þó enga rök-
studda grundvallargagnrýni hjá þeim sem réttlætt gæti almenna fordæmingu
þeirra á sjálfshjálparritum. Helsta gagnrýni mín er að Kristján, Salerno, Justman
og Gilbert hafi ekki lagt sig nægilega eftir forsendum sjálfshjálparrita, þeir hafi
ekki skeytt um að skoða hvers konar rit þetta eru og hvaða tilgang þau hafi.
Hvernig er þá sjálfshjálparritum betur lýst? Og hvernig má færa rök fyrir gildi
þeirra?
Svar við fyrri spurningunni hefur þegar komið fram, en mér sýnist aðaleinkenni
sjálfshjálparrita vera hagnýtar ráðleggingar eða leiðbeiningar um viðhorf og
breytni í lífinu. Sjálfshjálparrit setur því ekki einungis fræðilegar niðurstöður í
aðgengilegan búning heldur gefur beinlínis ráð um hvernig nýta má þessar niður-
stöður. Af þessum ástæðum myndi ég síður telja bók Golemans, EmotionalIntel-
ligence, og bók Gilberts, Stumb/ing on Happiness, til sjálfshjálparrita, því þær snúast
fyrst og fremst um að gera grein fyrir rannsóknum og auka skilning án þess að
gefa beinar ráðleggingar um hvaða viðhorf má hafa og hvernig má breyta hegðan
sinni.
Ef þetta er einkenni má auðvitað spyrja sig hvort vit geti verið í slíkum ráð-
leggingum.Undirliggjandi gagnrýni hjá höfundunum fjórum er að sjálfshjálparrit
séu ekki nægilega vönduð. I þessu samhengi verður að komast fyrst að því hvort
hægt sé að gefa ráð yfirhöfuð, því ef svo er ekki er heimska sjálfshjálparritanna
sjálfljós. Ef við tökum reiði sem dæmi þá virðist augljóst að hægt er að gefa ráð
um viðhorf og breytni í sambandi við hana, ráð sem geta gagnast fólki. An þess
væri til að mynda uppeldi vonlítið. Hvernig einstökum sjálfshjálparritum tekst
upp að þessu leyti er svo rannsóknaratriði.
62 Villuótti gæti þó birst í öðru, eins og óskýrleika, því að skrifa á máli sem fáum er aðgengilegt,
og óþarfa smásmygli.