Hugur - 01.06.2009, Blaðsíða 143

Rökskortur og villuötti
141
Þá er skyld spurning hversu ítarlega þarf að lýsa fræðilegum forsendum þekk-
ingar. Vissulega er eðlilegt að þeir sem skrifa slíkar bækur hafi vit á málum. Það
sem þó kann að flækja málin er að þessi fræði sem kennd eru við sjálfs-hjálp virð-
ast felast í því að sá sem hjálpar er sá hinn sami og er hjálpað og þess vegna má
halda því fram að oft og tíðum þurfi viðkomandi að hafa djúpstæða þekkingu til
að bera, en hana fær einstaklingurinn ekki ef hann les eingöngu útvatnaðar útskýr-
ingar á málunum.
I fyrsta lagi má segja við þessu að orðið „sjálfshjálp" sé í raun misvísandi og lýsi
ekki nákvæmlega því sem sjálfshjálparrit stefni að. Ekki sé um sjálfs-hjálp að ræða
í strangasta skilningi, því í ritinu komi fram ráð sem sá sem hjálpar sér fer eftir.
Þannig kemur hjálpin vissulega með ákveðnum hætti frá höfúndi ritsins. Líkja má
þessu við hvernig íþróttamaður tileinkar sér ráð þjálfara síns varðandi líkams-
æfingar, mataræði og hugarfar. Iþróttamaðurinn þarf ekki endilega að hafa full-
kominn skilning á ástæðu þess að forskriftir þjálfarans bera árangur. Ef ég rekst á
persónu í bók eða annars staðar sem mér virðist geta kennt mér nokkuð sem mig
vanhagar um getur verið skynsamlegt að prófa að fylgja ráði hennar þrátt fyrir
vanþekkingu á fræðilegum forsendum ráðanna.
í annan stað má taka undir ofangreinda kröfú um að einstaklingurinn sjálfur
þurfi að hafa djúpstæða þekkingu á umfjöllunarefninu með því að segja að viðleitni
sjálfshjálparfræða skili manni lengra fram á veginn í þessu tilliti en fræðilegir
textar. Astæðan er sú sama og er fyrir því að maður skilur best hvernig er að hjóla
með því að hjóla. Ef maður prófar það sem sjálfshjálparritin leggja til er líklegt að
það skili manni haldbetri og dýpri þekkingu en lestur margra bóka. Þannig eru
sjálfshjálparrit réttnefnd því lítið gerist nema fólk taki ráðleggingar þeirra til sín
og nýti þær með einhverjum hætti, hvort sem það er bókstaflega eða með aðlög-
uðum hætti. Meðal annars í þessu liggur gildi þeirra.
Annað gildi tengist gagnrýni sem finna má hjá Justman og Gilbert um að höf-
undar sjálfshjálparrita fari of geyst í fúllyrðingagleði og hvatningum; svo geti virst
sem þeir ætli að troða hugmyndum sínum upp á mann. Hvatningin virðist þannig
löstur ef hún er í of stórum skömmtum. Meðallagið er hins vegar góður eiginleiki
því að þeir sem lesa þessi rit eru væntanlega að leita að hjálp við einhverjum vanda
og þurfa oft hvatningu til að koma sér að verki. Það er þá gagn í hvatningu til
góðra verka, en hafa má í huga ágætt viðmið Dale Carnegie í Lífsgleði njóttu: „Eg
bið þig að lesa fyrstu tvo hluta [bókarinnar] - og ef þú að loknum lestri þeirra
hefúr ekki öðlazt nýjan þrótt og nýjan vilja til að varpa frá þér áhyggjum þínum
og njóta lífsins, þá skaltu fleygja bókinni frá þér. Hún er þér einskis nýt.“63
Efnislega má segja að sjálfshjálparrit fjalli almennt um þá hugmynd um hið
góða líf sem höfúndurinn telur sig geta rökstutt. Vissulega er sumt vel gert og
annað miður vel gert, en þessi rit þarf að nálgast eins og önnur: hlusta á hvað þau
hafa að segja, spyrja þau spurninga (m.a. með því að prófa hugmyndir þeirra í
verki) og gagnrýna þau í framhaldinu. Séu þau lesin svona, en hvorki sem opin-
63 Carnegie (1951: 9).