Hugur - 01.06.2009, Page 157

Inngangur að hugsun Emmanuels Levinas
155
róttækari hátt: Hinn verður ekki settur undir nokkurs konar hugtakakví, ekki einu
sinni þá sem nefnist „mannvera". Gyðingum var neitað um þessa hugtakakví í
síðari heimsstyrjöld og Levinas hafnar því fyrir sitt leyti að fella nokkurn mann
undir hana með þeim rökum að enginn rúmist innan slíkrar greinargerðar. Hinn
er óendanleg uppspretta. Þar er kominn meginboðskapur Levinas.
VI. Lokaorð
Vonandi hefur lesandinn ekki týnt sér í völundarhúsi þessarar greinar sem vissu-
lega er heldur stuttaraleg og gerist líkast til sek um grófa einföldun á ýmsum
hugtökum. Engu að síður vona ég að tekist hafi að sýna fram á þá dýpt sem býr í
hugsun Levinas. Hann er og verður erfiður hugsuður sem hefúr mótað sér sérstætt
tungutak sem hann einn hefúr á valdi sínu. Þá staðreynd má þó ekki nota sem
átyllu fyrir að láta hjá líða að lesa hann. Ymis hugtök og atriði voru hér viljandi
skilin útundan, eða einvörðungu nefnd í framhjáhlaupi, enda var ætlunin að gefa
yfirlit yfir helstu þættina í verki hugsuðarins. Markmiðið var að vísu ekki annað
og meira en að kynna ákveðin stef og hugmyndir sem Levinas eru sérlega kær, í
þeirri von að aðrir taki upp þráðinn hér á Islandi. Það sem Levinas hvetur okkur
til að gera er að taka hinar grísku uppsprettur heimspekinnar til skoðunar á nýjan
hátt. Lífshlaup Levinas sjálfs varð til þess að hann kom sér upp óvenjulegum
heimspekilegum verkfærum sem hann beitti til að afstýra því að líf hans glataði
allri merkingu í stríðinu og eftir það. Þar af stafar væntanlega frumleiki hans,
heimspekileg róttækni og erindi hans til okkar.
Að lokum er rétt að nefna til sögunnar texta eftir Jacques Derrida sem er afar
mikilvægur þegar heimspeki Levinas er skoðuð: „Violence et métaphysique: Essai
sur la pensée d’Emmanuel Levinas". Grein þessi er lengsta ritgerðin í greinasafni
Derrida Skrif og mismunur {Lecriture et la différence, 1967). Ýmsir hafa fúndið í
þessum texta þær spurningar sem urðu kveikjan að bók Levinas Oðruvísi en veran
sem kom út nokkrum árum síðar.
Einnig má geta þess að heimspeki Levinas má taka til greiningar á marga ólíka
vegu og kemur þar fyrst til dýptin í skrifúm hans, en einnig sú staðreynd að skipta
má verkum hans í tvo flokka: annars vegar eru þá heimspekirit í eiginlegum skiln-
ingi og hins vegar þau rit sem hafa trúarlega skírskotun. Mörg ritanna í síðari
flokknum fj alla um álitamál í gyðingdómi, þar á meðal Krefandifrelsi: Ritgerð um
gyðingdóm {Difficile liberté: Essai sur le judaisme, 1963) og nokkur bindi um túlkun
á talmúð-ritum gyðinga (1968, 1977, 1982 og 1995). Heimspekiverk Levinas
útheimta ekki sérþekkingu á gyðingdómi, en nákvæmur lestur á verkunum leiðir
að vísu í ljós að áhrif gyðingdóms á eiginlega heimspekilega hugsun hans eru
einkar djúptæk (eins og raunar má segja um kristindóm hjá Kant eða Hegel, svo
dæmi sé tekið). Því verður ekki með réttu haldið fram að hjá Levinas sé um að
ræða einhvers konar gjá á milli trúarlegra og heimspekilegra skrifa - og þar af
hljótast enn meiri flækjur þegar verk hans eru skoðuð. En þetta má ekki verða til
þess að draga kjarkinn úr lesandanum: í heimspekilegum verkum Levinas er ekki