Hugur - 01.06.2009, Side 162

160
Ðavid. Hume
getum aldrei hugsað um neitt sem við höfum ekki séð utan við okkur eða fundið
til í huga okkar. Þessi staðhæfing virðist jafngilda þeirri sem hr. Locke hefur lagt
sig svo fram við að sanna, það er að segja að engar hugmyndir séu meðfæddar. Nema
hvað þess má geta, sem ónákvæmni hjá þeim fræga heimspekingi, að hann fellir
allar skynjanir okkar undir heitið hugmynd, en í þeim skilningi er það rangt að við
höfum engar meðfæddar hugmyndir. Því ljóst er að sterkari skynjanir okkar eða
frumskynjanir eru meðfæddar og að náttúrleg ástúð, mætur á dygð, reiði og allar
hinar geðshræringarnar eiga rætur að rekja beint til náttúrunnar. Eg er sannfærður
um að hver sem skoðaði málið í þessu ljósi ætti auðvelt með að sætta alla aðila.
Faðir Malebranche4 mundi eiga í vandræðum með að benda á einhverja hugsun
mannshugans sem stæði ekki fyrir eitthvað sem hann hefði áður skynjað annað-
hvort innra með sér eða með atbeina hinna ytri skilningarvita, og yrði að viður-
kenna að hvernig svo sem við kunnum að setja saman og blanda, auka og minnka
hugmyndir okkar, þá eiga þær allar rætur að rekja til þessara uppsprettna. Hr.
Locke mundi aftur á móti fúslega viðurkenna að allar geðshræringar okkar séu
einskonar náttúrlegar eðlishvatir sem spretti af engu öðru en upprunalegri gerð
mannshugans.
Höfundur okkar telur „að engin uppgötvun hefði getað verið haglegar gerð til
að gera út um allar deilur um hugmyndir en þessi að frumskynjanir komi alltaf á
undan þeim og að sérhver hugmynd sem ímyndunaraflið býr yfir birtist fyrst í
samsvarandi frumskynjun. Þessar síðarnefndu skynjanir eru aflar svo skýrar og
augljósar að um þær verður ekki deilt, enda þótt margar af hugmyndum okkar séu
svo óskýrar að það er næstum því ógerlegt, jafnvel fyrir hugann sem myndar þær,
að greina nákvæmlega eðli þeirra og samsetningu.“ Þess vegna getur hann alltaf,
hvar sem einhver hugmynd er óljós, leitað til frumskynjunarinnar sem hlýtur að
gera hana skýra og nákvæma. Og þegar hann grunar að eitthvert heimspekilegt
fagorð standi ekki fyrir neina hugmynd (eins og of algengt er) spyr hann ætíð af
hvaðafrumskynjun sú hugmynd sé leidd. Og sé ekki hægt að koma fram með neina
frumskynjun ályktar hann að orðið sé merkingarlaust með öflu. Það er með þess-
um hætti sem hann rannsakar hugmynd okkar um verund [substance\ og innsta
eðli \essence\. Og óskandi væri að þessi stranga aðferð væri iðkuð meira í öllum
heimspekilegum rökræðum.
Það er augljóst að allar rökleiðslur um staðreyndir byggjast á sambandi orsakar
og afleiðingar og að við getum aldrei ályktað um tilvist eins hlutar af öðrum nema
þeir séu tengdir saman, annaðhvort óbeint eða beint.Til þess að skilja þessar rök-
leiðslur verðum við því að gjörþekkja hugmyndina um orsök, og til þess verðum
við að svipast um til að finna eitthvað sem er orsök annars.
Hér flggur biljarðkúla á borðinu og önnur kúla hreyfist hratt í átt til hennar. Þær
skella saman og kúlan sem áður var kyrr fer nú að hreyfast. Þetta er eins fuflkomið
4 Höfundur ritsins Leitin að sannleikanum, sem nefnt var hér að framan, var mikilsvirtur um
sína daga í Frakklandi og lengi talinn stórmerkur heimspekingur. Hann hreifst mjög af
heimspeki Descartes en var honum ekki sammála í öllum efnum og reyndi að endurbæta
kerfi hans. — Enskumælandi heimspekingar hafa skrifað talsvert um hann á síðustu ára-
tugum. Sjá t.d. S. Brown (ritstj.), Nkolas Malebranche: His Philosophical Critics and Successors
(Maastricht, 1991).