Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2003, Qupperneq 234

vægisflokki III. Orkuver er nefnt sem dæmi um mannvirki sem eðlilegt er að raða mikil-
vægisflokk I, án þess þó að það sé sagt beinum orðum að öll orkuver skuli lenda í mikil-
vægisflokki I. I Bandaríkjunum er þetta t.d. matsatriði fyrir hvert orkuver. I þessu sam-
bandi skal haft í huga að það sem fyrst og fremst skiptir máli varðandi röðun mannvirkja
í mikilvægisflokka er áhættan m.t.t. mannslífa, svo og efnahagslegar, þjóðhagslegar og
umhverfislegar afleiðingar af tjóni. Varðandi orkuverið á Hellisheiði liggur það ljóst fyrir
að það er einkum efnahagslegar afleiðingar jarðskjálftatjóns sem taka verður tillit til.
Líkur á dauðsföllum eða slysum á fólki eru t.d. hverfandi. í bandarísku leiðbeiningum
FEMA 302 [5: bls. 1-4], er gerður greinarmunur á orkuverum sem annars vegar sérstak-
lega framleiða raforku fyrir mannvirki sem ætlað er að vera starfhæf í kjölfar jarðskjálfta
(sjúkrahús, slökkvistöðvar, stjórnstöðvar almannavarna o.fl.) og hins vegar orkuverum
sem framleiða raforku fyrir aðra notkun. Fyrri tegund orkuvera fer í efsta mikilvægis-
flokk, á meðan seinni tegund orkuvera er raðað í flokk II. Samkvæmt bandarísku
leiðbeiningunum er nokkuð ljóst að orkuveri á Hellisheiði, sem er ætlað að framleiða
heitt vatn til húshitunar og raforku fyrir stóriðju, yrði raðað í mikilvægisflokk II. Önnur
atriði, sem skipta máli við niðurröðun í mikilvægisflokk, eru að fyrirhugað orkuver
kemur til með að framleiða raforku inn á stórt dreifinet og að afleiðingar þess að það detti
út eru minni en ef þetta væri meginorkuver. Með öðrum orðum er líklegt að í neyð sé til
varaafl annars staðar í orkuframleiðslukerfinu. Þá má nefna að orkuverið stendur fjarri
öðrum meginorkuverum og því er ólíklegt að stór jarðskjálfti sem veldur tjóni á því valdi
á sama tíma tjóni á hinum orkuverunum. Loks má bæta við að orkuverið er staðsett
nálægt upptakasvæðum stórra jarðskjálfta. Þetta þýðir að það er hlutfallslega dýrara að
auka jarðskjálftaörggi þess heldur en ef það væri fjarri jarðskjálftasvæðum. I ljósi framan-
greindra atriða er það mat höfundar að eðlilegt sé að raða orkuverinu á Hellisheiði í
mikilvægisflokk II. Samkvæmt töflu 2 þýðir þetta jarðskjálftaálag með 820 ára meðal-
endurkomutíma, sem jafngildir u.þ.b. 6% líkindum á 50 árum.
Þótt hér sé mælt með mikilvægisflokki II er þó full ástæða fyrir eigendur orkuvers til þess
að skoða þessi mál í heild og meta afleiðingar framleiðslustöðvunar í kjölfar jarðskjálfta
á móti kostnaði við sem hlýst af jarðskjálftahönnun, svo og því hvernig gengið er frá
þessum málum í orkusölusamningum og í tryggingaskilmálum. Það að færa orkuverið
úr mikilvægisflokki II í I minnkar vissulega líkur á tjóni en á móti kemur að stofnkostn-
aður eykst. Einhvers staðar verður að draga mörkin og samræmi verður að vera á milli
mannvirkja.
Aðferðafræði við mat á jarðskjálftahættu
Líkindafræðilegar og ákvarðanlegar aðferðir
Við mat á jarðskjálftaáhrifum fyrir tiltekinn stað er hægt að tala um tvær meginaðferðir.
Annars vegar ákvarðanlegar aðferðir (e. deterministic methods) og hins vegar líkinda-
fræðilegar aðferðir (e. probabilistic methods) [6]. Báðar aðferðirnar hafa sína kosti og galla
og hægt er að beita báðum aðferðunum og láta þær þannig styðja hvora við aðra.
Eurocode 8, [1] og [4], miða við að jarðskjálftaálag sé grundvallað á líkindafræðilegum
aðferðum. I þessari grein verður því eingöngu lögð áhersla á líkindafræðilegar aðferðir.
Birtar verða niðurstöður fyrir orkuverið á Hellisheiði. Niðurstöður sem byggjast á
ákvarðanlegum aðferðum má finna í heimild [7] þar sem báðum aðferðunum er beitt.
Þegar líkindafræðilegar aðferðir eru notaðar þarf að leggja mat á stærð og legu upp-
takasvæða sem geta haft áhrif á byggingarstað, skjálftavirkni, brotlausn skjálfta,
sprungustefnu, upptakadýpi, efri mörk fyrir stærð jarðskjálfta o.fl. Ennfremur þarf að
styðjast við vel ígrundaðar dvínunarlíkingar. Allar þessar upplýsingar má mata inn í
reiknilíkön sem nota má til að reikna út líkindadreifingu fyrir grunngildi jarðskjálfta-
áhrifa, t.d. hágildi hröðunar eða hraða; varanda og lóðhnit svörunarrófa.
2 3 0 | Arbók VFl/TFl 2003