Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.2003, Síða 335

Uf
HHódvist\
HLJÓÐTÆKNIFRÆÐI
SAMÞÆTTUR HLJÓMBURÐUR
Sýndarhljómburður fjölnýtisala
Stefán Guðjohnsen lauk loftskeytamannsprófi 1959 og prófi í radíósímvirkjun 1961.Á árunum 1961 og 1963 stundaði
hann nám í US Coast Guard Engineering Faculty í Wildwood, New Jersey og Groton,Connecticut í Bandaríkjunum í
tengslum við starf sitt sem tæknimaður á Lóranstöðinni á Gufuskálum á Snæfellsnesi.Á árunum 1963 til 1967 stund-
aði hann nám í rafmagns- og rafeindatæknifræði með sérstaka áherslu á hljóðtæknifræði og lauk BS-gráðu frá Oslo
Technical University 1967.Stefán starfaði sem tæknifræðingur hjá Landssíma íslands 1967-1969, hjá ísal 1969-1972
sem forstöðumaður rafeinda- og stýritæknisviðs rafmagnsdeildar, hjá Tækniskóla íslands 1972-1988, þar af deildar-
stjóri rafmagnsdeildar 1973-1988. Frá 1988 hefur Stefán starfað sjálfstætt. Fyrirtæki hans eru Hljóðvist ehf, rafmagns-
og hljóðtækniráðgjöf og STG International.
í grein minni Hljómburður tónleikasala í Árbók VFÍ/TFÍ 2002 var farið yfir helstu eiginleika
sem góðir tónleikasalir þurfa að vera gæddir. Þar var einnig minnst stuttlega á tilraunir
manna til að breyta hljóðtæknilegum eiginleikum sala með rafrænum hætti, sem áður
fyrr gáfu ekki ýkja góðan árangur. Árið 1999 varði M.A.Poletti frá Nýja-Sjálandi doktors-
ritgerð sína, The Performance of Multichannel Sound Systems, við The University of
Auckland á Nýja-Sjálandi. Niðurstaðan sem Dr. Poletti komst að við rannsóknir sínar
sem lágu til grundvallar doktorsritgerðinni ollu byltingu að því er varðar að bæta og
breyta hljómburði sala með rafrænum hætti, þannig að enginn verði þess var að notkun
hljóðkerfis eigi sér stað. Tæknin kallast VRA (Virtual Room Acoustics) eða sýndarhljóm-
burður rýma. Dr. Poletti gerði síðar samning við kanadískt fyrirtæki, Level Control Systems
(LCS), sem hefur þróað kerfi sem kallast Virtual Room Acoustics System (VRAS).
Höfum við íslendingar efni á að nýta okkur ekki pessa nýju tækni til að gera úr garði fjölnýtan-
lega sali í menningarhúsum sem pegar eru til staðar bæði í Reykjavík og úti á landi?
Hér verður lýst í stórum dráttum tækninni sem liggur að baki VRAS og þá einnig vísað
í neðangreint yfirlit yfir eiginleika tónleikasala sem tekið er úr áðurnefndri grein minni,
sem vísast í til frekari upplýsinga.
• i stað % ALCONS eru aðrar mælingar á skiljanleikagráðu talaðs máls, STI, Speach Transfer Index og
RASTI, Rapid Speach Transfer Index, en til að gera þær mælingar þarf sérhæfðan búnað sem annars
vegar býr til staðlað hljóðmerki sem llkir eftir mannsrödd og hinsvegar viðtökutæki með innbyggðri
tölvu sem tekur við hljóðinu og reiknar út STI eða RASTI eftir þvl sem við á. Algengast er að mæla
RASTI, sem þyggir á einfaldara hljóði en STI, en er þó nógu nákvæmt til að leggja mat á skiljanleika-
gráðu talaðs máls.Til að ákveða megi skiljanleikagráðu talaðs máls á fljótlegan hátt I ákveðnum sal eða
hversu gott hljóðkerfi er, hefur verið þróað sérstakt tæki sem er kallað RASTI skynjari.RASTI-skynjarinn
reiknar út RASTI-gildi sem er tala á milli 0 og 1. Notaðar eru 4-5 mótunartíðnir í hljóðinu sem sent er frá
hljóðgjafanum og eru þær athugaðar af skynjaranum á tveimur áttundartíðnibilum, þ.e. með
miðjutíðnum 500 Hz og 2000 Hz. Gera má RASTI-mælingar viða (viðkomandi sal og teikna ISO-RASTI
kúrfur til að sýna hvernig tal skilst á mismunandi stöðum I salnum. Samband á milli RASTI-gildis og
skiljanleikastuðla fenginna með hlustunaraðferðum hefur mikið verið rannsakað. Samsvörun er á milli
þessara aðferða og einnig hefur komið (Ijós að ekki skiptir máli um hvaða tungumál er að ræða.Taflan
hér á eftir sýnir samsvörun á milli RASTI gilda og skiljanleikagráðu talaðs máls:
RASTI Skiljanleiki
0-0,3 Lítill sem enginn
0,3-0,45 Lítill
0,45-0,6 Sæmilegur
0,6-0,75 Góður
0,75-1 Mjög góður
Tækni- og visindagreinar ■ 3 3 1