Læknablaðið - 15.01.1995, Síða 78

66
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81: 66-71
Líknarmeðferð
— ný og vaxandi sérgrein
innan læknisfræðinnar
Valgeröur Siguröardóttir
Inngangur
Á undaförnum árum hefur borið mjög á
greinum í erlendum fagtímaritum um siðfræði-
leg álitamál innan læknisfræðinnar. Þessi um-
ræða virðist nú loks vera að ná eyrum íslenskra
lækna og er það vel. Það hefur viljað brenna
við að siðfræðileg umræða um læknisfræðileg
ágreiningsmál ætti sér einkum stað utan stétt-
arinnar, til dæmis hafa hjúkrunarfræðingar
hérlendis verið mun ötulli í þeirri umræðu en
læknar. Af og til hafa einstök mál verið til
umfjöllunnar í fjölmiðlum, flest hentug í krass-
andi fyrirsagnir, og aðallega tengd ágreinings-
málum við upphaf lífs eða þá um líknardráp og
rétt sjúklings til að deyja. Læknum hefur fund-
ist þessi umræða oftar en ekki óþægileg, ófag-
leg og ómaklega að sér vegið. Veikburða til-
raunir til að dýpka og auðga hina almennu
umræðu hafa verið fáar og ómarkvissar. En
læknar geta ekki lengur stungið höfðinu í sand-
inn. Þeir þurfa nær daglega að taka afstöðu til
siðfræðilegra álitamála af ýmsum toga — það
er órjúfanlegur hluti af starfi læknisins. Það er
því brýn þörf á aukinni innri umræðu og gagn-
rýninni umfjöllun um starfskilyrði og viðfangs-
efni læknisins.
Hér á eftir ætla ég að fara nokkrum orðum
um undirstöðuatriði líknarmeðferðar (palliati-
ve medicine) eins og þau snúa að mér sem
starfandi krabbameinslækni. Þegar ég fjalla
Höfundur er er krabbameinslæknir og starfar viö Heima-
hlynningu og leitarstöð Krabbameinsfélags (slands.
Grein þessi er byggö á erindi sem flutt var á ráöstefnu
Siðfræöiráðs Læknafélags (slands 18. mars 1994.
um umönnun dauðvona sjúklinga á ég einkum
við sjúklinga með ólæknandi sjúkdóm til dæmis
langt gengið krabbamein, sem þjást og þar sem
endalokin eru nærri.
Siðfræðileg grundvallaratriði
Þegar vega á kosti og galla ákveðinnar lækn-
ismeðferðar er vanalega byggt á læknisfræði-
legum rökum, klínískri reynslu og kostnaði í
peningum talið. I augum sjúklings er vægið
milli kosta og ókosta líklega ekki hið sama og í
augum læknisins. Skoðun hvors vegur þyngra?
Það er í raun siðfræðileg grundvallarspurning
þó að við læknarnir höfum lengi tekið okkur
einræðisvald í málinu. Líklegra er að skoðun
sjúklingsins og læknisins fari oftar saman þegar
lækningamöguleikar eru góðir en síður þegar
batahorfur eru lélegar. Það hefur reynst mörg-
um lækninum erfitt að láta afstöðu sjúklingsins
ráða ferðinni án þess að tapa faglegri yfirsýn.
Önnur siðfræðileg grundvallaratriði eru
nauðsyn þess að virða sjálfsákvörðunarrétt ein-
staklingsins og skyldan að veita sjúklingi með-
ferð og umönnun sem stuðlar að sem bestri
líðan. Sjálfsákvörðunarréttur einstaklingsins
miðast við þá skoðun að sérhver einstaklingur
vilji bera ábyrgð á líkama sínum og lífi. Þessi
skilningur felur í sér að sjúklingi verði að veita
allar þær upplýsingar sem nauðsynlegar eru til
þess að hann geti síðan tekið ákvörðun um
meðferð. Einkum hefur þessi afstaða verið
ríkjandi vestanhafs en er smám sanran að ná
eyrunr Evrópubúa líka. Áður fyrr þótti það
góð læknisfræðileg siðfræði að læknirinn einn
hefði vitneskuna um sjúkdónr viðkomandi og
tæki ákvörðun unr meðferð og velferð sjúk-
lingsins. Hérlendis er meðalvegurinn líklega
algengastur, þar sem læknirinn er ábyrgur fyrir