Læknablaðið - 15.01.1995, Síða 84

70
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
sjúklingsins tilheyrir þess vegna meðferðarein-
ingunni. Eitt meginverkefni líknarteymisins er
að hjálpa fjölskyldunni að ráða við núverandi
aðstæður. Það að finna viðunandi lausn á
vandamálum daglegs lífs við þessar erfiðu að-
stæður er um leið aðferð til þess að minnka
líkurnar á vandamálum síðar. Breskur geð-
læknir, Parkes að nafni, einn upphafsmanna
hospice-hreyfingarinnar þar í landi, hefur
ásamt fleirum bent á að sorg og önnur sálræn
kreppa, sem ekki hefur tekist að vinna úr, geti
haft neikvæð áhrif á heilsufar þegar fram í
sækir og gert viðkomandi erfiðara fyrir að tak-
ast á við vandamál síðar meir. Það má því segja
að í líkninni sé stunduð fyrirbyggjandi læknis-
fræði. Annar veigamikill þáttur í starfi líknar-
teymisins er að reyna að auka samskipti og
samræður innan fjölskyldunnar. Paö þarf þjálf-
un og þor til þess að ræða um viðkvæm og erfið
mál ekki síst þegar um ástvini er að ræða. Við
læknarnir höfum alltof lengi komist upp með
að ræða lítið við sjúklingana, sérstaklega þegar
við getum ekki lengur læknað. Mikill misbrest-
ur er einnig víða á upplýsingastreymi til fjöl-
skyldu viðkomandi sjúklings. Þegar sjúklingur
er dauðvona er oft þörf á að brjóta reglur um
þagnarskyldu og ræða við nánustu aðstandend-
ur um ástandið og undirbúa ættingjana fyrir
það sem framundan er. Eitt viðtal nægir sjald-
an, heldur er þetta ferill eins og önnur mannleg
samskipti þar sem upplýsingarnar komast best
til skila í smáskömmtum og nauðsynlegt er að
þær séu endurteknar aftur og aftur. Pað skiptir
ekki einungis máli hvað sagt er heldur miklu
fremur hvenær það er sagt og hvernig.
Fœrni íeinkennameðferð: Einkennameðferð
(symptom control) er grundvöllur vellíðunar
og stuðlar að sem mestum lífsgæðum sjúklings.
Auðvitað þarf að sinna fyrst líkamlegri þján-
ingu áður en hægt er að fara að sinna hinni
sálrænu eða andlegu hlið. Það er alltaf hægt að
gera eitthvað, það er einungis spurning um
markmið og leiðir. Óráðlegt er þó að lofa að
hægt sé að lina öll einkenni strax og hófleg
bjartsýni er ávallt farsælust.
Því miður ríkir enn mikil fáfræði um þá
möguleika sem fyrir hendi eru til þess að líkna
og lina þjáningu bæði líkamlega og andlega og
gildir það jafnt um heilbrigðisstéttir sem leik-
menn. Skýringanna er líklega að leita í því
áhugaleysi sem læknastéttin almennt hefur
sýnt því að nýta læknisfræðilega þekkingu til
þess að líkna. í þessu sambandi má til dæmis
nefna alltof almenna vanþekkingu á eðli og
meðhöndlun verkja. Verkir eiga sér margvís-
legar orsakir og til þess að greina þær þarf góða
og nákvæma verkjasögu. Meðhöndlunin bygg-
ist á orsökinn til dæmis þurfa bráðverkir allt
annarrar meðferðar við heldur en langvinnir
verkir. Verkir af völdum langvinnra og versn-
andi sjúkdóma hafa enga líffræðilega þýðingu
og þá á að meðhöndla með fyrirbyggjandi að-
ferðum (ekki eftir þörfum) um leið og þeir eru
farnir að valda sjúklingnum þjáningu. Það er
aldrei hægt að spara verkjalyf til síðari tíma
þegar ástandið versnar. Nú er hægt að ráða við
langvinna verki af völdum illkynja sjúkdóma í
90-95% tilvika en þá þarf líka oft að beita fleiri
en einni aðferð. Það er enn í dag algengt að
mæta fordómum gagnvart morfíni og þá ekki
bara meðal sjúklinganna (þeir vita hvað það
skiptir miklu máli fyrir almenna vellíðan að
vera verkjalaus) heldur ekki síst meðal heil-
brigðisstétta. Við getum í því sambandi litið á
nokkra algengar fullyrðingar;
Morfín þýðir uppgjöf og flýtir fyrir dauða.
Morfín er hœttulegt afþvíþað hemur öndun.
Morfín veldur vímu og fíkn.
Morfín veldur skjótri þolmyndun.
Morfín hefur miklar aukaverkanir.
Notkun morfíns þýðir ekki uppgjöf heldur
það að tekist sé á við einkenni sjúklings á raun-
hæfan hátt. Morfín flýtir ekki fyrir dauða en er
yfirleitt notað alltof seint. Verkir eru sterkasta
áreiti öndunar og svo lengi sem viðkomandi
hefur verki er engin hætta á öndunarlömun
nema því aðeins að verið sé að meðhöndla
verki sem ekki svara ópíötum. Notkun morfíns
hjá sjúklingum með langvinna verki af völdum
illkynja sjúkdóma veldur aðeins öndunarlöm-
un í undantekningartilvikum og er ekki nægi-
leg frábending fyrir almennri notkun. Höfgi er
algeng aukaverkun morfíns sem sést einkum í
byrjun lyfjagjafar og þegar skammtar eru
hækkaðir, en hverfur á nokkrum dögum. Ef
sjúklingur er í vímu er rétt að endurskoða or-
sakir verkjanna og leita annarra ráða. Rétt
notkun morfíns (svo sem einstaklingsbundnir
skammtar gefnir fyrirbyggjandi) veldur ekki
andlegri ávanabindingu. Líkamlegu þoli og
ávanabindingu er oft ruglað saman. Við lang-
varandi notkun þarf að hækka morfíns-
skammtinn reglulega vegna aukins niðurbrots
og þess að yfirleitt er um versnandi sjúkdóm að
ræða. Skammtastærðir eru einstaklingsbundn-
ar og ekki tákn um þolmyndun. Klínísk reynsla