Læknablaðið - 15.02.2001, Síða 12

FRÆÐIGREINAR / RITSTJÓRNARGREIN
sjúkdómur, sem vonazt var til að hefði læknazt, hafi
aftur gert vart við sig. Hyggja má að tvennu í því
sambandi; kvíða fyrir erfiðu samtali, sem gæti orðið
þrungið tilfinningum og erfiðum spurningum og
hugsanlegri yfirfærslu á ábyrgð á hinum erfiða
sjúkdómi yfir á lækninn.
Þekktar eru frásagnir í fornum sögum af
boðberum válegra tíðinda, sem guldu fyrir þau með
lífi sínu. Með því að flytja sjúklingi slæm tíðindi af
gangi mála kann læknirinn að vera að tjá honum að
meðferð, sem læknirinn hefur stjórnað og gefið
sjúklingi von um árangur af, hafi brugðizt. Lækninum
hefur verið treyst fyrir meðferð, ráðleggingum hans
og oft erfiðum meðferðaleiðum fylgt og nú liggi fyrir
að ekki hafi tekizt eins og til var ætlazt. Þar með sé
læknirinn ekki einungis boðberi slæmra frétta heldur
einnig að hluta til ábyrgur fyrir þeim. Því betur sem
læknirinn og sjúklingurinn þekkjast og því þéttar sem
þeir hafa staðið saman í baráttunni við sjúkdóminn
þeim mun stærri hluta ábyrgðarinnar af endurkomu
sjúkdómsins kann að verða skrifaður á reikning
læknisins. Því er það að mörgum læknum veitist um
megn að færa sjúklingum sínum slík tíðindi og reyna
því að komast hjá því með einum eða öðrum hætti.
Samskiptastaða lækna og sjúklinga þeirra hefur
breytzt verulega á undanförnum áratugum. Áður var
staða læknisins sterk þótt vísindaleg þekking og geta
til að hafa áhrif á framgang sjúkdóma væri lítil. Staða
sjúklingsins var veik, skilningur hans á eðli og hegðun
sjúkdóma var minni en læknisins en trúin á getu
læknisins og æðri máttarvöld oft það eina, sem gefið
gat von. Sjúklingum voru ekki tryggð sérstök lagaleg
réttindi.
Staðan er nú breytt. Læknar hafa sér að bakhjarli
mun víðtækari vísindalega og tæknilega þekkingu og
geta nú læknað marga sjúkdóma, sem ekkert réðist
við áður. Samfara þessu hefur þjóðfélagið lagt þeim á
herðar auknar skyldur og kvaðir og ákvarðað þeim
þrengri starfsreglur. Ekkert öryggisnet bíður þeirra,
sem kikna undan álaginu og kulna í starfi.
Staða sjúklinga hefur aftur á móti batnað og er
það vel. Sett hafa verið lög um réttindi þeirra, sem að
miklu leyti snúast um að tryggja lagalegan rétt þeirra
í samskiptum við lækna. Sjúklingar eiga rétt á bótum
ef þeir telja sig verða fyrir tjóni af læknismeðferð,
hvort sem unnt er að benda á mistök af hendi lækna
eða ekki og eru sjálfstætt starfandi læknar nú
skyldaðir til að greiða iðgjöld af slíkum tryggingum
fyrir alla landsmenn.
Gera má ráð fyrir að hin nýja staða styrki
samband sjúklings og stofnana en veiki samband
sjúklings og læknis, sem fram til þessa hefur verið
hornsteinn í læknisfræði.
Ástæða er til að velta því fyrir sér, með hvaða
hætti sjúklingum verða færðar slæmar fréttir á
komandi árum. Eitt er víst að áfram verður þörf fyrir
slíkan fréttaflutning þar sem virðing fyrir mannlegri
reisn og tilfinningum þarf að vera í fyrirrúmi. Það er
trú mín að enginn geti leyst lækna af hólmi í þeim
efnum.
Heimildir og ítarefni
1. Buckman R. Breaking bad news: why is it so difficult? Br Med
J 1984; 288:1597-9.
2. Girgis A, Sanson-Fisher RW. Breaking bad news: concensus
guidelines for medical practitioners. J Clin Oncol 1995; 13:
2449-56.
3. Holland JC. Now we tell— But how well? J Clin Oncol. 1989; 7:
557-9.
4. Katz J. The silent world of doctor and patient. New York, NY:
Free Press; 1984.
5. Novack DH, Plumer R, Smith RL, Ochitill H, Morrow GR,
Bennett JM. Changes in physicians' attitudes towards telling
the cancer patient. JAMA 1979; 241: 897-900.
6. Oken D. What to tell cancer patients: a study of medical
attitudes. JAMA 1961; 175:1120-8.
7. Ptacek JT, Eberhardt TL. Breaking bad news. A review of the
literature. JAMA 1996; 276:496-502.
8. Ptacek JT, Fries EA, Eberhardt TL, Ptacek JJ. Breaking bad
news to patients: physicians' perceptions of the process.
Supportive Care in Cancer 1999; 7:113-20.
108
Læknablaðið 2001/87