Tímarit Máls og menningar - 01.05.1948, Síða 86

UMSAGNIR UM BÆKUR
Halldór Kiljan Laxness: ATÓMSTÖÐIN. —
Helgafell. Rvík 1948.
Ný bók eftir Halldór Kiljan Laxness hefnr lengi verið viðburður í heiini
íslenzkra bókmennta. Allt frá ]>ví að Vefarinn mikli frá Kasmír barst í hendnr
íslenzkra lesenda liafa þeir nauðugir viljugir orðið að taka afstöðu til þessa
óstýriláta skálds sem aldrei hefur haldið sig á troðnum brautum, heldur jafn-
an komið lesendum sínum á óvart með hverri nýrri bók. Enginn íslenzkur höf-
undur hefur verið annað eins þrætuepli, og er þarflaust að rifja upp þá sögu.
Nú er þó svo komið að enginn þorir lengur í alvöru að bera brigður á stíl-
snilld Halldórs eða listgildi bóka hans. Svo kynlega hefur að vísu borið við, að
uin þessa síðustn bók hefur einn annars velgreindur maður látið þá skoðun í ljósi
á prenti að Halldór kunni ekki íslenzku — að því er virðist frekast af því að
hann hafi ekki lært bana i menntaskóla - - en slík ummæli verða ekki heim-
færð til annars en afleiðinga geðvonzku sem ekkert á skylt við bókmennta-
gagnrýni. Annað merki um svipaða geðvonzku kom fram í aðgerðum þeirra
tveggja nefndarntanna sem nýlega sviptu Halldór listamannastyrk. Að vísu
hafa þeir með þessari ráðstöfun unnið sér fastari sess í íslenzkri bókmennta-
sögu en ella mundi, en varla er ætlandi að sá bafi verið tilgangur þeirra.
Hvað er það þá í þessari nýju bók Halldórs sem hefur komið mönnum til
að hlaupa svona út undan sér?
Efni bókarinnar er hvorki stórbrotið né nýstárlegt á ytra borði. Ung stúlka,
Ugla dóttir Utigangshrossafals í Eystridal í Skagafirði, kemur til Reykjavík-
ur til þess að læra að spila á orgel; liún ætlar sem sé að spila á kirkjuorgelið
heima, þegar þessir þrír bændur sem eftir eru af tólf í dalnum eru búnir að
koma kirkjunni upp. Ugla ræður sig í vist hjá alþingismanni kjördæmis síns
Búa Árland, doktor í hagfræði, eiganda fyrirtækisins Snorra-Eddu, miljónungi
og mági forsætisráðherrans. Orgelspilið lærir hún hjá heimspekingi og organ-
ista sem býr í húsi harla ólíku visthúsi Uglu. Uppistaða bókarinnar eru ævin-
týri Uglu í þessum tveimur húsum um veturinn og kynni hennar af fólkinu
í þeim og í kringum þau, enn fremur sumarvist hennar í dalnum þar sem hún
elur barn sitt sem henni hafði áskotnazt um veturinn.
En Halldór Kiljan Laxness væri ekki sá sem hann er ef honum hefði ekki
orðið allt annað og miklu meira úr þessari uppistöðu en þessi ófullkomni út-
dráttur gefur hugmynd um. Atómstöðin er ekki natúralistisk lýsing á æviferli
ungrar stúlku í eitt ár; hún er heldur ekki sálfræðileg greining á viðbrögðunt